YANGON - Myanmar's military government has enacted a law on foreign investment in a move to attract much-needed foreign capital to an economy held back by decades of sanctions and mismanagement.
A 'Special Economic Zone Law' was passed on Thursday by the junta, four days before a new parliament convenes for the first time, outlining privileges for investors and regulations regarding banking and insurance firms.
State-controlled media carried vague details about the new law on Friday and said full information would be published at a later date.
The country is on a drive to attract investment, promoting tourism, timber, gemstones and its vast oil and gas reserves, which are already being tapped by China and Thailand, its neighbours and biggest trade partners.
Regional foreign ministers and some small political parties plan to petition Western governments to lift sanctions, and the party of Nobel Peace laureate Aung San Suu Kyi, who was released from seven years' house arrest on Nov 13, is expected to complete a review of the issue soon.
The new investment law follows a series of reforms undertaken over the past year, including the privatisation of hundreds of state assets, and plans to expand banking, telecommunications, shipping and agricultural sectors.--The Straits Times
28 January 2011
16 January 2011
Myanmar ethnic parties call for sanctions lift
YANGON - Myanmar's main ethnic political parties called on Sunday for Western nations to lift economic sanctions on the country as its new parliament prepares to convene for the first time.
A joint declaration said sanctions imposed by the United States and European countries 'are causing many difficulties in the important areas of trade, investment and modern technologies for the development of ethnic regions'. 'We ethnic parties together request that the United States and European countries lift sanctions,' the minority parties said.
The declaration was signed by the Shan Nationalities Democratic Party (SNDP), the Rakhine Nationalities Development Party, the Chin National Party, the All Mon Region Democracy Party and the Phalon-Sawaw Democratic Party.
All five groups won seats in Myanmar's controversial elections last year, with the largest ethnic winner being the SNDP, which will take a total of 57 seats when parliament and regional legislatures convene on Jan 31.
The government-backed Union Solidarity and Development Party claimed an overwhelming majority in the polls, winning 882 seats amid allegations of fraud and intimidation, plus the exclusion of opposition leader Aung San Suu Kyi. -- The Straits Times
A joint declaration said sanctions imposed by the United States and European countries 'are causing many difficulties in the important areas of trade, investment and modern technologies for the development of ethnic regions'. 'We ethnic parties together request that the United States and European countries lift sanctions,' the minority parties said.
The declaration was signed by the Shan Nationalities Democratic Party (SNDP), the Rakhine Nationalities Development Party, the Chin National Party, the All Mon Region Democracy Party and the Phalon-Sawaw Democratic Party.
All five groups won seats in Myanmar's controversial elections last year, with the largest ethnic winner being the SNDP, which will take a total of 57 seats when parliament and regional legislatures convene on Jan 31.
The government-backed Union Solidarity and Development Party claimed an overwhelming majority in the polls, winning 882 seats amid allegations of fraud and intimidation, plus the exclusion of opposition leader Aung San Suu Kyi. -- The Straits Times
12 January 2011
Majan hte amyusha shawng lam
Layang U Ra
Shinggyim masha ni gaw, moi chyaloi nhkoi prat kaw nna nan, tinang lu da ai lamu ga ginra hte sut-ring sut-rai ni hpe makawp maga na matu sha n-ga, bai kahtap shalaw jat la lu na matu mung, tinang a amyusha, amyu rusai, uhpung uhpawng, htunghking, makam masham hte mungdaw mungdan ni hpe makawp maga ra ai ngu nna hkap la ai lam ni a majaw mung, majan ni law law hpe gasat gala galaw hkrat lai wa sai lam rai nga ai. Ndai hpe yu yang, mungkan ga na htunghking laimasa (civilization) ni zawn, asak aprat galu galang rai nga sai bawhpan ni hta, ‘majan’ ngu ai mung langai mi rai nga ai. Dai ni na prat hta mungkan mungdan ni law law wa mung, shada da a lapran hta majan ni n-byin wa hkra, koi yen shakut nga ai lam hpe yu yang, majan byin wa na lam hpe n-ra sharawng ai prat nan rai nga sai ngu yang, n-shut nga ai. ‘Majan ngu ai gaw prat nan nrai nga sai (war is obsolete)’ ngu nna pyi nkau hpaji ninghkring ni tsun kajai nga ai aten nan rai nga sai.
Rai timung, maga mi de mungkan mungdan ni kanoi yawng gaw, lama wa majan byin wa yang na matu, ngu nna tinang a hpyen dap hte hpyen arung arai ni hpe galoi mung prat madang adep nga hkra, ja ji jahting shajin da da re ai lam ni hpe yu yang, majan ngu ai gaw - tinang ra tim, n-ra tim - tinang kaw byin hkrum hkra wa chye ai baw lam yan langai mi nan rai nga ai hpe mu ai. Dai re ai majaw, anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni hta mung majan hte seng ai machye machyang ni hpe hkau chyap chye chyang da lu na matu gaw, ahkyak ai lam rai nga ai.
Majan ngu ai hpa rai ta?
Dai ni na prat hta majan ngu ai a lachyum hpe amyu myu nga nna tsun shaleng da ai laika ni law law rai nga sai rai tim, Carl von Clausewitz mying ai German hpyen hpaji ninghkring wa a ga lachyum hpyan ai lam hpe gaw, mungmasa hte hpyen masa hpaji ninghkring ni galoi mung atek jum da nga ai lam rai nga ai. Clausewitz a On War ngu ai laika buk hta majan ngu ai gaw ‘mungmasa lam hpe kaga lai ladat langai mi hte matut galaw nga ai lam re (a continuation of political activities by other means)’ ngu nna lachyum shaleng da ai lam rai nga ai. Mungmasa bawngban jahkrup nmai wa ai aten hta e, lai ladat kaga langai mi hte matut shachyen shaja sa wa ai lam hpe, tsun ai lam rai nga ai.
Dai re ai majaw Clausewitz gaw majan ngu ai hpe gamu hkat shingjawng poi (wrestling match) hte ga shadawn tsun da nga ai. Tinang a hpyen-wa hpe dang manga kau lu na matu, lahkawng yan gaw tinang hta nga manga n-gun atsam yawng hpe jai lang nna shingjawng hkat ai ni hkrai rai nga ai. Majan ngu ai mung dai hte maren sha rai nga ai. Majan byin nga ai mugdan ni a lapran hta, ‘hpyen-wa a hkrat sum ai lam ngu ai gaw, tinang a matu akyu hkam la lam kaba nan rai nga ai’ ngu ai masing hte majan gasat ai ni hkrai rai nga ai. Manang wa a lata kaw na tinang hkam la mayu ai lam hte ahkaw ahkang, shing nrai arung arai, ni hpe tinang hta nga manga n-gun atsam hpe jai lang let hkan gajau di la ai lam nan rai nga ai. Dai majaw majan ngu dat ai shaloi e, langai wa ai hkrat sum mat ai lam chyu sha, kaga langai wa a matu padang ninglaw lam rai nga ai.
Majan a yaw shada lam
Majan ni langai hte langai a majan lapyin (intensity) hte hten byak lam (destructiveness) ni gaw, shai hkat nga ai lam hpe mu ai. De a majaw, majan byin nga ai uhpung uhpawng ni a yaw shatawng shada ai lam ni hta lakap nna, majan ni hpe mung hpan garan ginhka da mai nga ai. Grau nna chye na loi na hku tsun ga nga yang, myit mada lam langai ngai a majaw sha majan gasat sat re ai lam rai nga ai zawn, dai myit mada da ai bandung ngu ai gaw shadawn shadang nga ai, shing nrai shadawn shadang nnga ai, ngu ai lam hta lakap nna she, majan lapyin hte hten byak lam ni mung shai hkat nga ai lam rai nga ai.
Lam mi hku nna tsun ga nga yang, majan a sat lawat (character) ngu ai gaw, tinang yaw shatawng shada da ai bandung mahtai de du lu na matu, tinang tatut jai lang sa wa ai majan gasat lai ladat ni hta madung nga ai lam rai nga ai. Dai re ai majaw, majan gasat nga ai uhpung uhpawng ni a yaw shada ai lam ni wa mi shai hkat chye nga ai rai tim, shanhte yawng du dep wa mayu ai bandung ngu na gaw, shadawn shadang nga ai baw, shing nrai shadawn shadang nnga ai sha yawng tsep kawp re ai baw, bandung mahtai ni nan rai nga ai. De a majaw majan ngu ai hpe Masat Shadang Nga Majan (Limited War) hte Yawng Hpawn Majan (Total War) ngu nna hpan lahkawng garan da ai lam rai nga ai.
Masat Shadang Nga Majan
Masat Shadang Nga Majan ngu ai gaw, tinang yaw shatawng shada da ai mungmasa bandung langai mi san san a matu sha, gasat gala galaw ai majan hpe tsun ai lam rai nga ai. Tinang a hpyen wa hpe tsep kawp gasat shamyit kau na daram du hkra myit da ai lam nnga ai sha, tinang byin mayu ai lam langai mi hpe hkrang shapraw la lu ai shaloi ‘ram sai’ ngu ai yaw shada lam rai nga ai. 1982 ning hta byin ai Falklands Majan (Falklands War) gaw ga shadawn kaja langai mi rai nga ai. Falklands zinlawng hpe gan shang zing madu da ai Argentina hpyen hpung ni bai htingnut mat hkra, ngu ai British asuya a shadawn sharam nga ai yaw shada lam hpe mu lu nga ai.
Mungdan gadaga tara ritkawp ni hpe hkan nang hkan sa ai hku nna gasat gala galaw ai majan re ai, n-re ai, ngu ai lam hpe madung tawn nna mung, Masat Shadang Nga Majan ngu ai hpe masat ai lam rai nga ai. Lam mi hku nna tsun ga nga yang, majan a majaw hten wa za wa ai madang hpe lakap nna tsun ai lam n-rai nga ai. Mungdan gadaga uhpung uhpawng ni hku nna masat jahkrat da ai, majan aten hta e hkan nang hkan sa ra na tara ritkawp ni hpe tatut jai lang akyu jashawn ai majan rai yang, dai majan hpe Masat Shadang Nga Majan ngu ai lam rai nga ai. Ga shadawn tsun ga nga yang, laknak hpai ai hkyenla shada da sha gap hkat sat hkat ra na lam rai nna, mungmasha ni hpe gap hkra shalawm nmai ai baw tara shatup nna gasat gala galaw ai lam hpe, tsun ai lam rai nga ai.
Yawng Hpawn Majan
Yawng Hpawn Majan ngu dat ai hte rau gaw, hpyen wa hpe tsep kawp gasat dang kau lu hkra, shing nrai hpyen wa tsep kawp asum jaw kau ra mat ai kaw du hkra, ngu ai myit yaw shada lam hte rau, lu malu n-gun atsam ni mahkra hpe jai lang let, n-dut n-dang re ai hku nna gasat gala galaw ai lam hpe, ngu ai lam rai nga ai. Majan a matu ngu nna tinang hta nga manga hpyen luksuk n-gun hte sut-ring sut-rai ni yawng hpe jai lang akyu jashawn sa wa ai lam hta sha n-ga, hpyenla hte mungmasha ngu nna kaga mi garan ginhka ai lam nnga ai sha gap hkat sat hkat galaw ai lam rai nga ai. Lam mi hku nna tsun ga nga yang, mu mamu hpyen amyu masha ni yawng hpe sat na nat na ngu ai majan gaw, Yawng Hpawn Majan majing nan rai nga ai. American hpyenla ni hku nna mai byin ai daram mungmasha ni hpe n-gap hkra kau hkrup hkra, hpyenhking dagraw da ai masha ni hpe sha lata nna sat ai nat ai lam galaw lai wa ai Vietnam Majan gaw, Masat Shadang Nga Majan amyu hpan hta lawm nga ai rai tim, Numbat 1 Mungkan Majan (N1MM) hte Numbat 2 Mungkan Majan (N2MM) ni hpe chyawm gaw, Yawng Hpawn Majan a sakse ni hku nna masat da ai lam rai nga ai.
Majan a majaw hten za ai lam
Majan a marang e hten wa za wa ai lam ni grau grau nna laja lana byin wa shangun ai lam ni gaw (i) jak hpaji lam hta rawt jat kung kyang wa ai lam, (ii) Masat Shadang Nga Majan kaw nna Yawng Hpawn Majan de gale wa ai lam, hte (iii) majan hpe grau mazut ai lai ladat hte gasat wa ai lam, ni hta madung nga ai lam rai nga ai.
(i) Jak hpaji lam hta rawt jat kung kyang wa ai lam
Ningpawt ninghpang daw na majan ni chyawm gaw, n-htu, n-hkyi hte kaga jak-rung jak-rai ni hpe jai lang nna gasat ai majan ni rai nga ai hte maren, ni ni htep htep re ai hku nna gasat hkat ai majan ni nan mung rai nga ai. Rai timung, tsa ban 13 hte 14 grup-yin kaw nna gaw sanat laknak ni hpe galaw shapraw jai lang hpang wa nga sai hte maren, tsa ban 18 grup-yin kaw nna gaw grau grau nna tup hkrak re ai baw sanat laknak ni, wan-tsi (gunpowder) ni hte laknak kaba (artillery) ni hpe galaw shapraw jai lang hpang wa ai lam rai nga ai. Dai hpang tsa ban 19 du ai kaw nna gaw, dai ni du hkra lang nga dingyang rai nga ai, lahpa kaw shakap nna gap ai baw, Rifle sanat ni gaw ahkyak madung laknak ni byin tai wa nga ai lam rai nga ai.
Ndai zawn, jak hpaji lam hte hpungtang hpaji lam ni hta rawt jat kung kyang wa ai lam ni a marang e, grau grau nna madang tsaw ai laknak ni hpe galaw shapraw jai lang sa wa lu ai lam gaw, hpyen hpung ni a n-gun hte laknak gunrai n-gun ni hpe mung, grau grau nna jahkik ya ai lam nan rai nga ai. Jak sinat ni, hte lamu ganghkau de nna bawm jahkrat bun ai baw lam ni gaw, ndai prat na majan gasat lam lai ladat ni hpe galai shai wa shangun ai, jak hpaji rawt jat kung kyang wa ai lam hte seng ai ahkyak madung ga shadawn ni nan rai nga ai.
(ii) Masat Shadang Nga Majan kaw nna Yawng Hpawn Majan de gale wa ai lam
Majan byin ai nhtoi aten ni na wa ai hte hpawn, hkam sharang mung jin wa ai lam ni a marang e, Masat Shadang Nga Majan madang kaw nna Yawng Hpawn Majan madang de galai shai mat wa shangun ai lam gaw, majan a tsin-yam tsin-dam ni hpe mung grau nna sawng wa shangun ai lam rai nga ai. Majan aten galu wa ai hte rau majan hte seng ai tara ritkawp ni hpe koi yen ai lam ni mung yawm wa shangun ai lam rai nga ai. Dai majaw maga mi de hkala n-ba hkrum hkra ai mungmasha ni a jahpan hpe mung, law wa jat wa shangun ai lam rai nga ai. Majan a lai ladat ni galai shai wa ai lam a marang e N2MM aten hta, mungshawa shingte masat (civilian target) ni rai nga ai London, Coventry, Rotterdam hte Hiroshima zawn re ai mare kaba ni hpe laja lana re ai hku bawm jahkrat bun ai lam ni gaw, Masat Shadang Nga Majan madang kaw nna Yawng Hpawn Majan madang de gale mat wa shangun ai lam a sakse ni nan rai nga ai.
Ndai zawn rai mungshawa ni shanu nga ai mare kaba ni hpe shingte masat galaw ai lam a madung yaw shada ai lam gaw, mungshawa a myit masa lam (morale) ni hpe, n-gun shakya kau ya mayu ai majaw nan rai nga ai. N1MM a majaw asak sum mat ai hpyenla hte mungshawa ni a shadang gaw 90:10 grup-yin hta e sha rai nga ai lam rai tim, Yawm Hpawn Majan madang de gale mat wa ai N2MM a marang e, asak sum mat ai hpyenla hte mungshawa ni a shadang gaw 10:67 grup-yin hta nan rai nga ai. ‘Hpyenla marai 10 si hkrum ai rai yang, si hkrum ai mungshawa a jahpan gaw 67 re’ ngu ai lam rai nga ai.
(iii) Majan hpe grau nna mazut ai lai ladat hte gasat wa ai lam
Mungmasa bandung de du wa lu na matu, ndai prat na majan gasat ai lam ni hta mung, grau nna mazut ai lai ladat ni hpe jai lang akyu jashawn sa wa ai lam rai nga ai. N2MM aten hta German hte Japan hpyen hpung ni a lata de du mat ai bawngmasha (prisoners) ni hpe, dusat dumyeng ni hpe zawn rai zing-ri zing-rat galaw lai wa ai lam ni gaw, prat dep majan ni a zai mazut wa ai lam a kumla ni nan rai nga ai. Labau ninghkring langai mi a sawk maram da ai lam hku nga yang, Nazi hpyen hpung ni a lata de du mat ai Soviet bawngmasha ni marai wan (5) daram re ai hta na, marai wan (3) jan ngu na ni gaw dai zai mazut ai zing-ri zing-rat lam ni a majaw asak si hkrum ai lam re, ngu ai lam hpe mu lu nga ai.
Jinghpaw Wunpawng amyusha shawng lam
Majan ngu ai gaw anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni a matu mung, kanoi htunghking langai mi ngu na zawn byin lai wa yu sai lam rai nga ai. Grai maja ra ai, grai hkrit tsang ra ai, hku nna nga lai wa ra ai aten ni mung law law rai lai wa yu saga ai zawn, majan byin wa yang na matu galoi mung jin jin re ai hku nna, sak hkrung hkawm sa lai wa sai aten ni mung law law rai lai wa yu saga ai. Simsa lam gan la dat ai lam a majaw, majan a shingran gan katsi mat ai lam sha rai nga ai. Tsep kawp hkoi mat ai lam gaw nrai nga ai. Dai re ai majaw, hpyen wa e ‘kasu kabrawng masha ni’ ngu nna bai tsun shamying hkrum ai 15 October 2010 shani kaw nna gaw, galoi rai na re n-chye tawn lu ai rai tim, ‘majan bai byin wa na rai sai’ ngu ai majan a sama hpe, amyusha ni yawng kalang mi bai marawp hkrup nga sai lam rai nga ai.
Dai ni na prat ndai gaw, moi na hte tsep kawp shai mat sai aten nan rai nga ai. Jak hpaji hte kaga hpungtang hpaji lam ni, hte hpyen laknak arung arai galaw shapraw jai lang ai lam ni hta, moi aten na hte wa shakap shai rai nga sai aten majing nan rai nga ai. Dai re ai majaw, mung-up asuya hpyen hpung ni a hpyen n-gun ngu ai hte, asuya nre ai hpyen hpung ni a hpyen n-gun ngu na mung, shingdaw hkat pyi nmai wa sai aten rai nga ai. Dai lam ni a majaw dai ni na aten hta asuya hpyen hpung ni hpe laknak hpai nna ninghkap gasat nga ai uhpung uhpawng ni malawng ngu na gaw, myit masa lam majan hpe mahtang padang ninglaw lu na lam hpe, shakut shaja nga ai lam hpe mu ai. Lam mi hku nna tsun ga nga yang, laknak arung arai madang hta gawngkya ai uhpung uhpawng ni hku nna gaw, mungshawa shingte masat hpe mahtang n-gun shadat gasat nna, mungmasha ni a myit masa lam ni gawngkya mat na hpe, shakut nga ai lam rai nga ai. Mungmasha ni a myit masa lam ni gawngkya mat ai rai yang, asuya hpyen hpung ni a n-gun mung hten agrawp mat na lam re, ngu nna myit mada hkam la ai lam rai nga ai.
Mungkan ntsa hta Jinghpaw Wunpawng amyusha ni a-grin nga dingsa gaw, shing nrai amyusha lawt lam ngu ai hpe anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni atam nga dingsa gaw, majan ngu ai mung anhte ra tim, n-ra tim, anhte hta du hkrum hkra wa na baw lam langai mi rai nga ai. Dai re ai majaw, amyusha ni a shawng lam ngu nna tsun dat ai shaloi, majan ngu ai mung hkyen lajang shajin shalawm da ra na lam langai mi rai nga ai. Sut su nna n-gun atsam rawng ai ni a matu chyawm gaw, majan a matu hkyen lajang ai lam ngu ai gaw, hpa yak hkak na lam nrai nga ai. Rai timung, sut mung n-su, n-gun atsam mung n-rawng re ai ‘matsan ma’ a matu chyawm gaw, shi a chye chyang ai lam hte zai ladat hta chyu sha madung nga ai lam rai nga ai. Lam mi hku nna tsun ga nga yang, matsan ma wa hku nna gaw, jahpu manu mung law law n-hkrat ra ai baw rai nna, masha law law hpe mung kalang ta hkala n-ba jahkrum kau shangun lu ai baw, laknak ni hpe chyu sha, kam hpa ra na lam rai nga ai. Dai lam ni a majaw, ndai prat hta e gaw mare kaba ni mahtang she ‘majan pa’ ni byin wa wa rai nga sai lam rai nga ai.
Ndai prat na majan ngu dat ai shaloi, malawng gaw mung-up asuya hpyen hpung ni hte asuya n-re ai hpyen hpung ni a lapran hta byin ai majan ni rai nga ai. Dai re ai majaw, asuya n-re ai lam a majaw, ja gumhpraw sut gan hte hpyen arung arai lam ni hta gawngkya nga ai uhpung uhpawng ni hpe ‘matsan ma’ ngu nna ga shadawn tsun ai lam rai nga ai. Maga mi de anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni a hpyen n-gun ngu ai hpe mung, anhte nan chye nga ga ai zawn, hpyen wa mung chye da nga ai ngu yang n-shut na ga ai. Ja gumhpraw hte laknak arung arai lam ni hta mi anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni, hpyen wa a lahkam hpe n-dep lu nga ga ai rai tim, tinang a zai hpaji byeng-ya hte hpawn, byin mai ai baw lai ladat ni yawng hpe jai lang akyu jashawn let, hpyen wa hpe, shing nrai hpyen amyusha ni a myit masa lam ni hpe, jahten agrawp kau ya lu na lam chyu sha, ahkyak madung rai nga ai.
Chyum Laika masa hku nna yu ga nga yang mung, Ningpawt Ninghpang Laika 4:8 kaw nna gaw, shinggyim masha ni a gasat gala lam ni n-pawt hpang wa nga sai. Dai ni na aten hta mungkan mungdan ni yawng mung, majan a matu jin jin re ai madang kaw du hkra, galoi mung hkyen lajang shajin da da rai nga masai. Shawng lam hta byin hkrum hkra wa chye ai majan ni a matu, anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni mung, tatut byin mai ai baw lai ladat ni mahkra hte hkyen lajang shajin da ra nga sai rai.
Shamyet shanat da ai laika ni
Amstutz, Mark R. 1999. International conflict and cooperation: An introduction to world politics (2nd Edition). London: McGraw Hill.
Papp, Daniel S. 2002. Contemporary international relations: Frameworks for understanding (6th Edition). New York: Longman.
Shinggyim masha ni gaw, moi chyaloi nhkoi prat kaw nna nan, tinang lu da ai lamu ga ginra hte sut-ring sut-rai ni hpe makawp maga na matu sha n-ga, bai kahtap shalaw jat la lu na matu mung, tinang a amyusha, amyu rusai, uhpung uhpawng, htunghking, makam masham hte mungdaw mungdan ni hpe makawp maga ra ai ngu nna hkap la ai lam ni a majaw mung, majan ni law law hpe gasat gala galaw hkrat lai wa sai lam rai nga ai. Ndai hpe yu yang, mungkan ga na htunghking laimasa (civilization) ni zawn, asak aprat galu galang rai nga sai bawhpan ni hta, ‘majan’ ngu ai mung langai mi rai nga ai. Dai ni na prat hta mungkan mungdan ni law law wa mung, shada da a lapran hta majan ni n-byin wa hkra, koi yen shakut nga ai lam hpe yu yang, majan byin wa na lam hpe n-ra sharawng ai prat nan rai nga sai ngu yang, n-shut nga ai. ‘Majan ngu ai gaw prat nan nrai nga sai (war is obsolete)’ ngu nna pyi nkau hpaji ninghkring ni tsun kajai nga ai aten nan rai nga sai.
Rai timung, maga mi de mungkan mungdan ni kanoi yawng gaw, lama wa majan byin wa yang na matu, ngu nna tinang a hpyen dap hte hpyen arung arai ni hpe galoi mung prat madang adep nga hkra, ja ji jahting shajin da da re ai lam ni hpe yu yang, majan ngu ai gaw - tinang ra tim, n-ra tim - tinang kaw byin hkrum hkra wa chye ai baw lam yan langai mi nan rai nga ai hpe mu ai. Dai re ai majaw, anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni hta mung majan hte seng ai machye machyang ni hpe hkau chyap chye chyang da lu na matu gaw, ahkyak ai lam rai nga ai.
Majan ngu ai hpa rai ta?
Dai ni na prat hta majan ngu ai a lachyum hpe amyu myu nga nna tsun shaleng da ai laika ni law law rai nga sai rai tim, Carl von Clausewitz mying ai German hpyen hpaji ninghkring wa a ga lachyum hpyan ai lam hpe gaw, mungmasa hte hpyen masa hpaji ninghkring ni galoi mung atek jum da nga ai lam rai nga ai. Clausewitz a On War ngu ai laika buk hta majan ngu ai gaw ‘mungmasa lam hpe kaga lai ladat langai mi hte matut galaw nga ai lam re (a continuation of political activities by other means)’ ngu nna lachyum shaleng da ai lam rai nga ai. Mungmasa bawngban jahkrup nmai wa ai aten hta e, lai ladat kaga langai mi hte matut shachyen shaja sa wa ai lam hpe, tsun ai lam rai nga ai.
Dai re ai majaw Clausewitz gaw majan ngu ai hpe gamu hkat shingjawng poi (wrestling match) hte ga shadawn tsun da nga ai. Tinang a hpyen-wa hpe dang manga kau lu na matu, lahkawng yan gaw tinang hta nga manga n-gun atsam yawng hpe jai lang nna shingjawng hkat ai ni hkrai rai nga ai. Majan ngu ai mung dai hte maren sha rai nga ai. Majan byin nga ai mugdan ni a lapran hta, ‘hpyen-wa a hkrat sum ai lam ngu ai gaw, tinang a matu akyu hkam la lam kaba nan rai nga ai’ ngu ai masing hte majan gasat ai ni hkrai rai nga ai. Manang wa a lata kaw na tinang hkam la mayu ai lam hte ahkaw ahkang, shing nrai arung arai, ni hpe tinang hta nga manga n-gun atsam hpe jai lang let hkan gajau di la ai lam nan rai nga ai. Dai majaw majan ngu dat ai shaloi e, langai wa ai hkrat sum mat ai lam chyu sha, kaga langai wa a matu padang ninglaw lam rai nga ai.
Majan a yaw shada lam
Majan ni langai hte langai a majan lapyin (intensity) hte hten byak lam (destructiveness) ni gaw, shai hkat nga ai lam hpe mu ai. De a majaw, majan byin nga ai uhpung uhpawng ni a yaw shatawng shada ai lam ni hta lakap nna, majan ni hpe mung hpan garan ginhka da mai nga ai. Grau nna chye na loi na hku tsun ga nga yang, myit mada lam langai ngai a majaw sha majan gasat sat re ai lam rai nga ai zawn, dai myit mada da ai bandung ngu ai gaw shadawn shadang nga ai, shing nrai shadawn shadang nnga ai, ngu ai lam hta lakap nna she, majan lapyin hte hten byak lam ni mung shai hkat nga ai lam rai nga ai.
Lam mi hku nna tsun ga nga yang, majan a sat lawat (character) ngu ai gaw, tinang yaw shatawng shada da ai bandung mahtai de du lu na matu, tinang tatut jai lang sa wa ai majan gasat lai ladat ni hta madung nga ai lam rai nga ai. Dai re ai majaw, majan gasat nga ai uhpung uhpawng ni a yaw shada ai lam ni wa mi shai hkat chye nga ai rai tim, shanhte yawng du dep wa mayu ai bandung ngu na gaw, shadawn shadang nga ai baw, shing nrai shadawn shadang nnga ai sha yawng tsep kawp re ai baw, bandung mahtai ni nan rai nga ai. De a majaw majan ngu ai hpe Masat Shadang Nga Majan (Limited War) hte Yawng Hpawn Majan (Total War) ngu nna hpan lahkawng garan da ai lam rai nga ai.
Masat Shadang Nga Majan
Masat Shadang Nga Majan ngu ai gaw, tinang yaw shatawng shada da ai mungmasa bandung langai mi san san a matu sha, gasat gala galaw ai majan hpe tsun ai lam rai nga ai. Tinang a hpyen wa hpe tsep kawp gasat shamyit kau na daram du hkra myit da ai lam nnga ai sha, tinang byin mayu ai lam langai mi hpe hkrang shapraw la lu ai shaloi ‘ram sai’ ngu ai yaw shada lam rai nga ai. 1982 ning hta byin ai Falklands Majan (Falklands War) gaw ga shadawn kaja langai mi rai nga ai. Falklands zinlawng hpe gan shang zing madu da ai Argentina hpyen hpung ni bai htingnut mat hkra, ngu ai British asuya a shadawn sharam nga ai yaw shada lam hpe mu lu nga ai.
Mungdan gadaga tara ritkawp ni hpe hkan nang hkan sa ai hku nna gasat gala galaw ai majan re ai, n-re ai, ngu ai lam hpe madung tawn nna mung, Masat Shadang Nga Majan ngu ai hpe masat ai lam rai nga ai. Lam mi hku nna tsun ga nga yang, majan a majaw hten wa za wa ai madang hpe lakap nna tsun ai lam n-rai nga ai. Mungdan gadaga uhpung uhpawng ni hku nna masat jahkrat da ai, majan aten hta e hkan nang hkan sa ra na tara ritkawp ni hpe tatut jai lang akyu jashawn ai majan rai yang, dai majan hpe Masat Shadang Nga Majan ngu ai lam rai nga ai. Ga shadawn tsun ga nga yang, laknak hpai ai hkyenla shada da sha gap hkat sat hkat ra na lam rai nna, mungmasha ni hpe gap hkra shalawm nmai ai baw tara shatup nna gasat gala galaw ai lam hpe, tsun ai lam rai nga ai.
Yawng Hpawn Majan
Yawng Hpawn Majan ngu dat ai hte rau gaw, hpyen wa hpe tsep kawp gasat dang kau lu hkra, shing nrai hpyen wa tsep kawp asum jaw kau ra mat ai kaw du hkra, ngu ai myit yaw shada lam hte rau, lu malu n-gun atsam ni mahkra hpe jai lang let, n-dut n-dang re ai hku nna gasat gala galaw ai lam hpe, ngu ai lam rai nga ai. Majan a matu ngu nna tinang hta nga manga hpyen luksuk n-gun hte sut-ring sut-rai ni yawng hpe jai lang akyu jashawn sa wa ai lam hta sha n-ga, hpyenla hte mungmasha ngu nna kaga mi garan ginhka ai lam nnga ai sha gap hkat sat hkat galaw ai lam rai nga ai. Lam mi hku nna tsun ga nga yang, mu mamu hpyen amyu masha ni yawng hpe sat na nat na ngu ai majan gaw, Yawng Hpawn Majan majing nan rai nga ai. American hpyenla ni hku nna mai byin ai daram mungmasha ni hpe n-gap hkra kau hkrup hkra, hpyenhking dagraw da ai masha ni hpe sha lata nna sat ai nat ai lam galaw lai wa ai Vietnam Majan gaw, Masat Shadang Nga Majan amyu hpan hta lawm nga ai rai tim, Numbat 1 Mungkan Majan (N1MM) hte Numbat 2 Mungkan Majan (N2MM) ni hpe chyawm gaw, Yawng Hpawn Majan a sakse ni hku nna masat da ai lam rai nga ai.
Majan a majaw hten za ai lam
Majan a marang e hten wa za wa ai lam ni grau grau nna laja lana byin wa shangun ai lam ni gaw (i) jak hpaji lam hta rawt jat kung kyang wa ai lam, (ii) Masat Shadang Nga Majan kaw nna Yawng Hpawn Majan de gale wa ai lam, hte (iii) majan hpe grau mazut ai lai ladat hte gasat wa ai lam, ni hta madung nga ai lam rai nga ai.
(i) Jak hpaji lam hta rawt jat kung kyang wa ai lam
Ningpawt ninghpang daw na majan ni chyawm gaw, n-htu, n-hkyi hte kaga jak-rung jak-rai ni hpe jai lang nna gasat ai majan ni rai nga ai hte maren, ni ni htep htep re ai hku nna gasat hkat ai majan ni nan mung rai nga ai. Rai timung, tsa ban 13 hte 14 grup-yin kaw nna gaw sanat laknak ni hpe galaw shapraw jai lang hpang wa nga sai hte maren, tsa ban 18 grup-yin kaw nna gaw grau grau nna tup hkrak re ai baw sanat laknak ni, wan-tsi (gunpowder) ni hte laknak kaba (artillery) ni hpe galaw shapraw jai lang hpang wa ai lam rai nga ai. Dai hpang tsa ban 19 du ai kaw nna gaw, dai ni du hkra lang nga dingyang rai nga ai, lahpa kaw shakap nna gap ai baw, Rifle sanat ni gaw ahkyak madung laknak ni byin tai wa nga ai lam rai nga ai.
Ndai zawn, jak hpaji lam hte hpungtang hpaji lam ni hta rawt jat kung kyang wa ai lam ni a marang e, grau grau nna madang tsaw ai laknak ni hpe galaw shapraw jai lang sa wa lu ai lam gaw, hpyen hpung ni a n-gun hte laknak gunrai n-gun ni hpe mung, grau grau nna jahkik ya ai lam nan rai nga ai. Jak sinat ni, hte lamu ganghkau de nna bawm jahkrat bun ai baw lam ni gaw, ndai prat na majan gasat lam lai ladat ni hpe galai shai wa shangun ai, jak hpaji rawt jat kung kyang wa ai lam hte seng ai ahkyak madung ga shadawn ni nan rai nga ai.
(ii) Masat Shadang Nga Majan kaw nna Yawng Hpawn Majan de gale wa ai lam
Majan byin ai nhtoi aten ni na wa ai hte hpawn, hkam sharang mung jin wa ai lam ni a marang e, Masat Shadang Nga Majan madang kaw nna Yawng Hpawn Majan madang de galai shai mat wa shangun ai lam gaw, majan a tsin-yam tsin-dam ni hpe mung grau nna sawng wa shangun ai lam rai nga ai. Majan aten galu wa ai hte rau majan hte seng ai tara ritkawp ni hpe koi yen ai lam ni mung yawm wa shangun ai lam rai nga ai. Dai majaw maga mi de hkala n-ba hkrum hkra ai mungmasha ni a jahpan hpe mung, law wa jat wa shangun ai lam rai nga ai. Majan a lai ladat ni galai shai wa ai lam a marang e N2MM aten hta, mungshawa shingte masat (civilian target) ni rai nga ai London, Coventry, Rotterdam hte Hiroshima zawn re ai mare kaba ni hpe laja lana re ai hku bawm jahkrat bun ai lam ni gaw, Masat Shadang Nga Majan madang kaw nna Yawng Hpawn Majan madang de gale mat wa shangun ai lam a sakse ni nan rai nga ai.
Ndai zawn rai mungshawa ni shanu nga ai mare kaba ni hpe shingte masat galaw ai lam a madung yaw shada ai lam gaw, mungshawa a myit masa lam (morale) ni hpe, n-gun shakya kau ya mayu ai majaw nan rai nga ai. N1MM a majaw asak sum mat ai hpyenla hte mungshawa ni a shadang gaw 90:10 grup-yin hta e sha rai nga ai lam rai tim, Yawm Hpawn Majan madang de gale mat wa ai N2MM a marang e, asak sum mat ai hpyenla hte mungshawa ni a shadang gaw 10:67 grup-yin hta nan rai nga ai. ‘Hpyenla marai 10 si hkrum ai rai yang, si hkrum ai mungshawa a jahpan gaw 67 re’ ngu ai lam rai nga ai.
(iii) Majan hpe grau nna mazut ai lai ladat hte gasat wa ai lam
Mungmasa bandung de du wa lu na matu, ndai prat na majan gasat ai lam ni hta mung, grau nna mazut ai lai ladat ni hpe jai lang akyu jashawn sa wa ai lam rai nga ai. N2MM aten hta German hte Japan hpyen hpung ni a lata de du mat ai bawngmasha (prisoners) ni hpe, dusat dumyeng ni hpe zawn rai zing-ri zing-rat galaw lai wa ai lam ni gaw, prat dep majan ni a zai mazut wa ai lam a kumla ni nan rai nga ai. Labau ninghkring langai mi a sawk maram da ai lam hku nga yang, Nazi hpyen hpung ni a lata de du mat ai Soviet bawngmasha ni marai wan (5) daram re ai hta na, marai wan (3) jan ngu na ni gaw dai zai mazut ai zing-ri zing-rat lam ni a majaw asak si hkrum ai lam re, ngu ai lam hpe mu lu nga ai.
Jinghpaw Wunpawng amyusha shawng lam
Majan ngu ai gaw anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni a matu mung, kanoi htunghking langai mi ngu na zawn byin lai wa yu sai lam rai nga ai. Grai maja ra ai, grai hkrit tsang ra ai, hku nna nga lai wa ra ai aten ni mung law law rai lai wa yu saga ai zawn, majan byin wa yang na matu galoi mung jin jin re ai hku nna, sak hkrung hkawm sa lai wa sai aten ni mung law law rai lai wa yu saga ai. Simsa lam gan la dat ai lam a majaw, majan a shingran gan katsi mat ai lam sha rai nga ai. Tsep kawp hkoi mat ai lam gaw nrai nga ai. Dai re ai majaw, hpyen wa e ‘kasu kabrawng masha ni’ ngu nna bai tsun shamying hkrum ai 15 October 2010 shani kaw nna gaw, galoi rai na re n-chye tawn lu ai rai tim, ‘majan bai byin wa na rai sai’ ngu ai majan a sama hpe, amyusha ni yawng kalang mi bai marawp hkrup nga sai lam rai nga ai.
Dai ni na prat ndai gaw, moi na hte tsep kawp shai mat sai aten nan rai nga ai. Jak hpaji hte kaga hpungtang hpaji lam ni, hte hpyen laknak arung arai galaw shapraw jai lang ai lam ni hta, moi aten na hte wa shakap shai rai nga sai aten majing nan rai nga ai. Dai re ai majaw, mung-up asuya hpyen hpung ni a hpyen n-gun ngu ai hte, asuya nre ai hpyen hpung ni a hpyen n-gun ngu na mung, shingdaw hkat pyi nmai wa sai aten rai nga ai. Dai lam ni a majaw dai ni na aten hta asuya hpyen hpung ni hpe laknak hpai nna ninghkap gasat nga ai uhpung uhpawng ni malawng ngu na gaw, myit masa lam majan hpe mahtang padang ninglaw lu na lam hpe, shakut shaja nga ai lam hpe mu ai. Lam mi hku nna tsun ga nga yang, laknak arung arai madang hta gawngkya ai uhpung uhpawng ni hku nna gaw, mungshawa shingte masat hpe mahtang n-gun shadat gasat nna, mungmasha ni a myit masa lam ni gawngkya mat na hpe, shakut nga ai lam rai nga ai. Mungmasha ni a myit masa lam ni gawngkya mat ai rai yang, asuya hpyen hpung ni a n-gun mung hten agrawp mat na lam re, ngu nna myit mada hkam la ai lam rai nga ai.
Mungkan ntsa hta Jinghpaw Wunpawng amyusha ni a-grin nga dingsa gaw, shing nrai amyusha lawt lam ngu ai hpe anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni atam nga dingsa gaw, majan ngu ai mung anhte ra tim, n-ra tim, anhte hta du hkrum hkra wa na baw lam langai mi rai nga ai. Dai re ai majaw, amyusha ni a shawng lam ngu nna tsun dat ai shaloi, majan ngu ai mung hkyen lajang shajin shalawm da ra na lam langai mi rai nga ai. Sut su nna n-gun atsam rawng ai ni a matu chyawm gaw, majan a matu hkyen lajang ai lam ngu ai gaw, hpa yak hkak na lam nrai nga ai. Rai timung, sut mung n-su, n-gun atsam mung n-rawng re ai ‘matsan ma’ a matu chyawm gaw, shi a chye chyang ai lam hte zai ladat hta chyu sha madung nga ai lam rai nga ai. Lam mi hku nna tsun ga nga yang, matsan ma wa hku nna gaw, jahpu manu mung law law n-hkrat ra ai baw rai nna, masha law law hpe mung kalang ta hkala n-ba jahkrum kau shangun lu ai baw, laknak ni hpe chyu sha, kam hpa ra na lam rai nga ai. Dai lam ni a majaw, ndai prat hta e gaw mare kaba ni mahtang she ‘majan pa’ ni byin wa wa rai nga sai lam rai nga ai.
Ndai prat na majan ngu dat ai shaloi, malawng gaw mung-up asuya hpyen hpung ni hte asuya n-re ai hpyen hpung ni a lapran hta byin ai majan ni rai nga ai. Dai re ai majaw, asuya n-re ai lam a majaw, ja gumhpraw sut gan hte hpyen arung arai lam ni hta gawngkya nga ai uhpung uhpawng ni hpe ‘matsan ma’ ngu nna ga shadawn tsun ai lam rai nga ai. Maga mi de anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni a hpyen n-gun ngu ai hpe mung, anhte nan chye nga ga ai zawn, hpyen wa mung chye da nga ai ngu yang n-shut na ga ai. Ja gumhpraw hte laknak arung arai lam ni hta mi anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni, hpyen wa a lahkam hpe n-dep lu nga ga ai rai tim, tinang a zai hpaji byeng-ya hte hpawn, byin mai ai baw lai ladat ni yawng hpe jai lang akyu jashawn let, hpyen wa hpe, shing nrai hpyen amyusha ni a myit masa lam ni hpe, jahten agrawp kau ya lu na lam chyu sha, ahkyak madung rai nga ai.
Chyum Laika masa hku nna yu ga nga yang mung, Ningpawt Ninghpang Laika 4:8 kaw nna gaw, shinggyim masha ni a gasat gala lam ni n-pawt hpang wa nga sai. Dai ni na aten hta mungkan mungdan ni yawng mung, majan a matu jin jin re ai madang kaw du hkra, galoi mung hkyen lajang shajin da da rai nga masai. Shawng lam hta byin hkrum hkra wa chye ai majan ni a matu, anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni mung, tatut byin mai ai baw lai ladat ni mahkra hte hkyen lajang shajin da ra nga sai rai.
Shamyet shanat da ai laika ni
Amstutz, Mark R. 1999. International conflict and cooperation: An introduction to world politics (2nd Edition). London: McGraw Hill.
Papp, Daniel S. 2002. Contemporary international relations: Frameworks for understanding (6th Edition). New York: Longman.
10 January 2011
Burma's new parliament to convene on 31 January
Burma's new parliament is to meet for the first time on 31 January, three months after the military-ruled nation's first elections in 20 years. State television said the two-chamber parliament would convene in the capital, Nay Pyi Taw, citing an order from junta leader Gen Than Shwe.
The main junta-linked party said it won almost 80% of available seats. A quarter were reserved for the military. Western nations said that the polls, on 7 November, were neither free nor fair. Final election results have not yet been released.
The official first sitting will mark the implementation of the new constitution and see the transfer of power from the military government to a parliament and president. -- Full story at BBC News
06 January 2011
Jinghpaw mungdaw masat nhtoi labau kadun
Rev. Marip La Rip
10 January 2010
(www.scribd.com kaw na laika ngau rai nga ai.)
Jinghpaw ni gara aten kaw nna, dai ni na Jinghpaw mungdaw e du nga sai hpe labau ka sara ni langai hte langai mu tam sawk sagawn ai lam nbung ma ai rai tim, byin mai ai lam langai mi gaw AD 1700 hpang daw kaw nna gaw Jinghpaw ni Jinghpaw Mungdaw e atsawm sha shanu nga lai wa na sai ngu sawn la mai ai; hpa majaw nga yang AD 1700 a shawng daw de dai ni na Jinghpaw Mungdaw kaw e Sam hpu nau ni n gun ja taw ai majaw Jinghpaw ni garai ndu shang wa lu shi na re ngu sawn la ai majaw re. Jinghpaw mungdaw e Jinghpaw ni hpe shawng ningnan myi hte chyaw sa mu ai maigan masha gaw Eugenio Kincaid ngu ai American Baptist sasana sara wa re ngu mu lu ai. Rev. Eugenio Kincaid gaw 1837 hta Man Maw hte Mo Gaung lamu ga hkan du lung wa yu nna shi a lata hte ka ai laika hku nna maigan masha ni, Jinghpaw ni hpe Kachin masha ni ngu chye hpang wa ai hte mungkan labau hta Jinghpaw ni hpe Kachin ni ngu masat lai wa sai.
Jinghpaw ni gaw shanhte hkrai shanhte shada up hkang nna nga lai wa sai lam hpe labau laika ni hta mu lu nga ai. Kaga amyu ni a up hkang ai npu de du mat wa ai gaw English- Myanmar majan ni (1824, 1852, 1885) ngut ai hpang, 4 ning na ai hpang, 1891 hta, dai aten e Burma ngu ai lawu Myen mung ga Rangoon e rung jung ai English colony ni Jinghpaw Mungdaw hpe wa madu la kau nna Burma colony hta bang la kau ai aten kaw nna rai nga ai. Shaning 57 ning Jinghpaw mung hpe English ni up hkang ai ngu tsun mai tim, English ni direct up hkang ai lam nre ngu mung mai tsun ai; hpa majaw nga yang, “The Kachin Hill Tribes Regulations 1895”, “Jinghpaw amyu uphkang upadi 1895” ngu ai upadi hpe yu yu yang, Myitkyina Ginwang, Man maw Ginwang, Ayebeng, Bum Du, Shanhpraw Du ngu san tawn ai lam nga tim, kaja wa Jinghpaw ni hpe up hkang ai gaw Bum Du (shing nrai) „taung- ok‟ ngu ai Jinghpaw Duwa hpe lit jaw nna, Mung Du, Agyi, Salang ni hte Jinghpaw htung lailen hte maren sha she je yang daw dan ai lam ni nga lai wa sai hpe mu lu mai nga ai. Man Maw Ginwang e, Sinlum Bum Du hte Shwe Gu Bum Du dung ai shara tawn da lai wa sai lam chye lu ai. Myitkyina Ginwang e gaw, Mogaung, Kamaing, Sumprabum, Lauhkang, Sadon hte Putao ginwang kaji ni bai garan tawn lai wa masai. “The Kachin Customary Law” ngu ai Jinghpaw upadi hte Jinghpaw shada da byin ai amu ni yawng hpe tara jeyang ai gaw, prat hte prat nga lai wa sai. English asuya prat hta rai tim, moi Jinghpaw shada da uphkang ai aten na hte maren sha galaw lai wa sai lam chye lu ai.
English asuya lakhtak hta e, 1924 ning December shata 29 ya shani, Sara Kaba Lahpai Zau Tu woi awn ningbaw tai ya ai hte, Man Maw Ginwang Du Salang 30, Myitkyina Ginwang Du Salang 26, lekmat dip nna Jinghpaw amyu ni hpe mung masa lam hta up hkang lam ahkaw ahkang hpyi ai laika hpe Yangon kaw rung jung ai English governor Sir Spencer Harcourt Butler (02.01.1923 - 20.12.1927) hpang de tang shawn lai wa ga sai. Dai hpang Jinghpaw Du Salang ni Yangon de du hkra sa nhtawm governor wa hte 1925 ning January shata 5 ya shani rung shang hkrum nna ahkaw ahkang hpyi lai wa sai. Dai hpang, 1935 ning hta gaw Hpaji Du Maran Robin woi ningbaw let, Jinghpaw Du Salang 23 gaw, Yangon de sa nna, English governor Sir Hugh Landsdowne Stephenson (20.12.1932 - 08.05.1936) hpang de Jinghpaw ni hpe shanglawt jaw na lam hte English hpe ninghkap gasat ai lam mara dat ya na lam ni hpe hpyi shawn lai wa sai. Ndai lam ni hpe yu yang, Jinghpaw ni gaw mung masa lam hta su hprang nga ai lam hpe mu lu mai nga ai.
Jinghpaw Du Salang ni ndai zawn shanglawt ahkaw ahkang hpyi nga yang, 1939 ning September shata praw 1 ya shani kaw nna Nambat Lahkawng Mungkan Majan kaba byin hpang wa sai hte, Europe e Germany ni hte English ni majan gasat hpang sai. December 7, 1941 hta gaw Hawaii zunlawng, Pearl sang hpaw daru e, American hpyen sanghpaw kaba ni hte nbungli ni law law hpe fascist Japan nbungli ni akajawng sha bomb jahkrat gasat ya ai kaw nna, American ni mung mungkan majan hta shang lawm bang wa sai. Sinpraw mungdan hkan e mung Japan ni majan gasat dang bang wa sai hte Myanmar mungdan de mung December 11, 1941 hta shang bang wa sai hte March 7, 1942 hta gaw Myen Mung na English hpyen dap ni mung, India de htingnut mat wa sai. 1942 hta Jinghpaw mungdaw e “Kachin Rangers” ngu ai hpyen hpung hpe American 101 ni hpaw tawn sai. 1943 hta Jinghpaw mungdaw e English ni a special hpyen hpung hku nna “Kachin Levies” ngu ai hpe hpaw hpang sai. Bum ga de na sinat lang ram ai la ni yawng shang gasat lawm ai Japan majan re. 1945 ning March shata praw de gaw, Kachin Rangers ni Jinghpaw mungdaw, Miwa Yu Nan mungdaw, Sam mungdaw Kyeng Tung du hkra gasat awng dang kau da sai. Dai majaw 1945 March shata 24-26 ya ni hta, Man Maw ginwang Sinlum Bum Du rung dung ai kaw majan dang ai padang manau kaba galaw lai wa sai. English hpyen du kaba ni, American hpyen du kaba ni law law du sa shang lawm lai wa sai. Japan hpyen dap hta mying kaba dik ai hte ram dik ai hpyen hpung ni hpe gasat kau ya ai majaw, English hte American ni grai kabu let, mau pyi mau ma ai lam hpe myit hte chyaw mu ai kaji kawoi ni prat hte prat tsun dan hkai dan nga ma ai.
Mungkan majan ngut ai hpang, 1946 ning January shata hta Myitkyina mare kaw, majan dang ai awng padang manau kaba galaw sai. Dai padang manau poi de, English governor wa Col. Sir Reginald Hugh Dorman-Smith (06.05.1941-31.08.1946) hte hpyen du kaba ni, American hpyen du kaba ni sa du lawm ma ai. Jinghpaw Du Salang ni gaw majan hta Allied Forced maga lawm let, Japan ni hpe gasat ai amyu ni hpe, majan dang ai shani shanglawt jaw na, ngu ai Atlantic Charter myit hkrum ga shaka hte maren, Jinghpaw ni hpe shanglawt jaw ya na lam hpyi shawn ai laika, governor wa a lata de tang madun sai lam chye lu ai.
1946 ning August shata praw 15 ya shani gaw Myitkyina mare Manhkring laika sharin jawng wang e, English du Mr. Stevenson gaw Jinghpaw Du Salang ni hte Jinghpaw masha ni hpe kaga hpu nau ni hte shanglawt arau nla na hku tsun lai wa sai rai tim dai aten hta Jinghpaw ningbaw ni gaw English duwa a ga hpe nkam ai majaw nhkap la lai wa sai lam chye lu ai.
Dai aten hta English governor wa a mungbawng hpung hta makawp maga dap hkring mang wunji rai nga ai General Aung San gaw, 1946 ning November 28 ya shani, Myitkyina de du lung wa nna, Jinghpaw mung Du Salang ni law law hte hkrum shaga lai wa sai. Bogyoke Aung San gaw, Myen mung ting shanglawt lu na matu, Myen, Sam, Jinghpaw, Hkang, Kayin, Kaya, Mon, Rahkaing yawng myit mang hkrum let jawm hpyi yang she lawan lu na lam tsun ai hpe Jinghpaw Du Salang ni mung myit hkawn lai wa sai. 1946 November 29 ya shana de, 2nd Kachin Rifles Dap kata e Jinghpaw Du Salang 30 daram hte Bogyoke Aung San zuphpawng galaw ai hta Bogyoke Aung San tsun ai gaw majan kaba ngut ai hpang English ni gaw Myen ni hte Bum ga masha ni hpe ginhka nna galaw hkyen nga ai lam tsun nhtawm, ahtang asa rai nga na lam tsun shaleng dan ai nga ma ai. 1946 ning November 30 ya jahpawt 9am hta Bogyoke Aung San hte English hpyen du kaba ni hpe Jinghpaw ni gaw Manhkring mare e Jinghpaw htung hte maren manap shat hte hpap hkalum jaw nna, Jinghpaw nhpye hte n gang nhtu kuhpa jahpye ya nna, shagrau sha a hkalum ga tsun ma ai. Sarama Gawlu Lu, Sarama Nang Seng, Nhkum Bawk, Hkawn Raw, Ja Bawk, Nem Ra ni hte sumla gayat la ai hte Du Salang ni hte mung sumla dem hkra rai hku hkau lam galaw lai wa sai. Jinghpaw Du Salang ni gaw “Jinghpaw ni hpe English Myo kata de nnga shangun ai, shanglawt lu jang mai nga na i?” ngu san jang Bogyoke Aung San gaw “shara shagu mai nga ai” nga nna Myitkyina Myoma lawk e Jinghpaw ni hpe nta htingra jaw dat ai majaw Jinghpaw Du Salang ni grau kam mat wa masai nga ma ai.
Bogyoke Aung San hte myit hkrum da sai hte maren, Jinghpaw Du Salang ni gaw mungdan shanglawt rau la na lam hte shanglawt lu ai hpang na lam ni hpe bawng ban daw dan ai Panglong zuphpawng hta shang lawm bawngban myithkrum daw dan lai wa sai. Panglong myithkrum ga shaka laika hpe 1947 ning February shata praw 12 ya shani, Bogyoke Aung San hte du sa ai Du Salang ni yawng myithkrum shagrin da lu sai. Jinghpaw Du Salang ni bawng jahkrup da lai wa sai lam ni gaw, mungdaw shanglawt hpe kaga hpu nau ni hte arau la na lam hte Jinghpaw mungdaw kaw Myitkyina Ginwang hte Man Maw Ginwang ni lawm na hku bawng jahkrup da lai wa sai re.
Panglong Zuphpawng hta shanglawm lai wa sai Jinghpaw Du Salang ni marai 12 re.
Myitkyina Ginwang Kasa 8 hte Man Maw Ginwang Kasa 4 re.
I. Myitkyina Ginwang Kasa Marai 8
1. Sama Duwa Sinwa Nawng (Ningbaw)
2. Wabaw Zau Rip– Amu Madu, Myitkyina
3. Salang Dingra Tang– Putau
4. Duwa Htingnan Gum Ja– Sumpra Bum
5. Duwa Karing Naw– Sumpra Bum
6. Chyinghtawng Duwa Zau Naw– Sadon
7. Duwa Nding Tawng U– Hu Kawng
8. Sara Chang Zung– Lau Haung
II. Man Maw Ginwang Kasa Marai 4
1. Duwa Zau Lawn
2. Lawdan Duwa Zau La
3. Sara Maran La
4. Salang Labang Grawng
Panglong myithkrum ga shaka laika hta ta masat lekmat htu nna shagrin da lawm lai wa sai myitsu ni gaw lawu na hte maren re ai.
1. Bogyoke Aung San, Myen mung asuya a malai
2. Sao Hkun Pan Saing, Tawng Peng Sawbwa
3. Sao Shwe Thike, Nyaung Shwe Sawbwa
4. Sao Hone Hpa, Sinli Sawbwa
5. Sao Nun, Laika Sawbwa
6. Sao Sam Htun, Mung Pawn Sawbwa
7. Sao Htun Aye, Nam Hkam
8. Duwa Hkun Hpung, Sinli Dat Kasa
9. U Tin Aye, Taunggyi Dat Kasa
10. U Kya Bu, Si Paw Dat Kasa
11. Sao Yit Hpa, Sipaw Dat Kasa
12. U Hkun Hti, Panglong Dat Kasa
13. U Tun Myint, Mawlamyai Dat Kasa
14. U Hkun Saw, Pindaya Dat Kasa
15. U Hpyu, Sinli Sawbwa a malai
16. Sama Duwa Sinwa Nawng, Jinghpaw Kasa
17. Duwa Zau Rip, Jinghpaw Kasa
18. Duwa Dingra Tang , Jinghpaw Dat Kasa
19. Duwa Zau Lawn, Jinghpaw Kasa
20. Lawdan Duwa Zau La, Jinghpaw Dat Kasa
21. Labang Grawng, Jinghpaw Dat Kasa
22. U Hlur Hmung, Hkang Dat Kasa
23. U Thang Za Khup, Hkang Dat Kasa
24. U Kio Mang, Hkang Dat Kasa
Panglong Zuphpawng ngut ai hpang, Mungbawng Rapdaw Zuphpawng hpe 1947 ning June shata praw 10 ya shani kaw nna, Rangoon mare e hpawng hpang wa sai. Jinghpaw Du salang marai sanit mung shang lawm bawngban sai. Jinghpaw mung dat kasa ni gaw lawu de na hte maren rai nga ai.
1. Sama Duwa Sinwa Nawng, Myitkyina
2. Duwa Zau Rip, Myitkyina
3. Salang Kumreng Gam, Myitkyina
4. Salang Marip Awng Ba, Myitkyina
5. Duwa Zau Lawn, Man Maw
6. Salang Ugyi Hting Nan, Manmaw
7. Salang Labang Grang, Man maw
Mungdaw ni gumhpawn nna shanglawt garai nlu yang, 1947 ning July shata 19 ya jahpawt hkying 10:30am daram hta Bogyoke Aung San hte shi hkring mang wunji manang marai 6 hpe, Galon U Saw a masha ni sa gap sat kau sai.
Bogyoke Aung San nnga mat ai hpang, 1948 ning January shata praw 4 ya jahpawt hkying 4 aten hta gaw English asuya kaw nna Burma mungdaw ninghtan mungdan „Union of Burma‟
hpe awm dawm shanglawt jaw sai.
Jinghpaw Du Salang ni a shakut shaja ai lam ni a majaw, 1948 ning January shata praw 10 ya shani hta gaw “Jinghpaw Mungdaw‟ ngu ai anhte a Mungdaw hpe tara shang masat masa dai daw dat lu sai. Jinghpaw Mungdaw Asuya a shawng ningnan na ningbaw ni gaw:
1. Jinghpaw Mungdaw Ningbaw– Sama Duwa Sinwa Nawng
2. Jinghpaw Mung Kongsi Ningbaw– Duwa Zau Rip
3. Jinghpaw Mung Sutgan Dap Hkring Mang– Duwa Zau Lawn
4. Jinghpaw Mung Hpaji Dap Hkring Mang– U Ba U
5. Jinghpaw Mung Hkailu Hkaisha hte Namkawn Dap Hkring Mang– Thakhin Pyaut
1948 ning January shata praw 10 ya shani kaw nna dai ni du hkra ndai zawn rai Jinghpaw Mungdaw hpe makawp maga ai myu tsaw mung tsaw Jinghpaw Wunpawng amyu masha ni yawng hte wuhpung wuhpawng ni yawng hpe mung anhte yawng gaw chyeju dum mai nga ai law. Tinang a atsam dat, salu salat hte du daw sai hkaw hkam nna ladat amyu myu shaw let Jinghpaw Mungdaw hpe makawp maga lai wa sai kaji kawa ni, labau laika buk hkan e mying nlawm tim lam amyu myu hku makawp maga lai wa sai kanu kawa, hpu nau ni yawng hpe hkungga jaw let, dai ni anhte nang ngai kadai mung Jinghpaw Mungdaw hpe matut nna makawp maga nga ga law.
Acknowledgement
Duwa Mahka Kam Htoi,“Jinghpaw Mungdaw Ngu Masat Daidaw Shamying Lu La Wa Ai Lam,” January 10, 2009, Myanmar Institute of Theology Jinghpaw jawngma ni saw shaga ai hkaw tsun hpawng hta hkaw tsun ai lam hpe mahta nna ndai labau kadun hpe ka da ai re. Labau ngu ai gaw hkum tsup ai nnga ai majaw, ra rawng ai lam hta hkawp myitsu wa a jahkum shatsup hpaji jaw ya ai lam hpe kabu gara chyeju dum let hkap tau hkalum la na nngai. Matut nna, ndai ka ngau gaw Jinghpaw mungdaw ngu tara shang masat dai daw la lu ai labau kadun sha re majaw, 1948 ning January shata praw 10 ya du hkra na labau kadun sha rai nga ai. 1948 ning kaw nna dai ni du hkra Jinghpaw mungdaw hpe lam amyu myu hku makawp maga nga ai ningbaw ningla ni, wuhpung wuhpawng ni yawng hpe mung ndai ka ngau hte arau shagrau sha-a dat nngai law. Dai ni anhte yawng shang lawm nga ai shamu shamawt lam yawng gaw anhte ka nga ai labau ni nan rai nga ai law.--Source:www.scribd.com
10 January 2010
(www.scribd.com kaw na laika ngau rai nga ai.)
Jinghpaw ni gara aten kaw nna, dai ni na Jinghpaw mungdaw e du nga sai hpe labau ka sara ni langai hte langai mu tam sawk sagawn ai lam nbung ma ai rai tim, byin mai ai lam langai mi gaw AD 1700 hpang daw kaw nna gaw Jinghpaw ni Jinghpaw Mungdaw e atsawm sha shanu nga lai wa na sai ngu sawn la mai ai; hpa majaw nga yang AD 1700 a shawng daw de dai ni na Jinghpaw Mungdaw kaw e Sam hpu nau ni n gun ja taw ai majaw Jinghpaw ni garai ndu shang wa lu shi na re ngu sawn la ai majaw re. Jinghpaw mungdaw e Jinghpaw ni hpe shawng ningnan myi hte chyaw sa mu ai maigan masha gaw Eugenio Kincaid ngu ai American Baptist sasana sara wa re ngu mu lu ai. Rev. Eugenio Kincaid gaw 1837 hta Man Maw hte Mo Gaung lamu ga hkan du lung wa yu nna shi a lata hte ka ai laika hku nna maigan masha ni, Jinghpaw ni hpe Kachin masha ni ngu chye hpang wa ai hte mungkan labau hta Jinghpaw ni hpe Kachin ni ngu masat lai wa sai.
Jinghpaw ni gaw shanhte hkrai shanhte shada up hkang nna nga lai wa sai lam hpe labau laika ni hta mu lu nga ai. Kaga amyu ni a up hkang ai npu de du mat wa ai gaw English- Myanmar majan ni (1824, 1852, 1885) ngut ai hpang, 4 ning na ai hpang, 1891 hta, dai aten e Burma ngu ai lawu Myen mung ga Rangoon e rung jung ai English colony ni Jinghpaw Mungdaw hpe wa madu la kau nna Burma colony hta bang la kau ai aten kaw nna rai nga ai. Shaning 57 ning Jinghpaw mung hpe English ni up hkang ai ngu tsun mai tim, English ni direct up hkang ai lam nre ngu mung mai tsun ai; hpa majaw nga yang, “The Kachin Hill Tribes Regulations 1895”, “Jinghpaw amyu uphkang upadi 1895” ngu ai upadi hpe yu yu yang, Myitkyina Ginwang, Man maw Ginwang, Ayebeng, Bum Du, Shanhpraw Du ngu san tawn ai lam nga tim, kaja wa Jinghpaw ni hpe up hkang ai gaw Bum Du (shing nrai) „taung- ok‟ ngu ai Jinghpaw Duwa hpe lit jaw nna, Mung Du, Agyi, Salang ni hte Jinghpaw htung lailen hte maren sha she je yang daw dan ai lam ni nga lai wa sai hpe mu lu mai nga ai. Man Maw Ginwang e, Sinlum Bum Du hte Shwe Gu Bum Du dung ai shara tawn da lai wa sai lam chye lu ai. Myitkyina Ginwang e gaw, Mogaung, Kamaing, Sumprabum, Lauhkang, Sadon hte Putao ginwang kaji ni bai garan tawn lai wa masai. “The Kachin Customary Law” ngu ai Jinghpaw upadi hte Jinghpaw shada da byin ai amu ni yawng hpe tara jeyang ai gaw, prat hte prat nga lai wa sai. English asuya prat hta rai tim, moi Jinghpaw shada da uphkang ai aten na hte maren sha galaw lai wa sai lam chye lu ai.
English asuya lakhtak hta e, 1924 ning December shata 29 ya shani, Sara Kaba Lahpai Zau Tu woi awn ningbaw tai ya ai hte, Man Maw Ginwang Du Salang 30, Myitkyina Ginwang Du Salang 26, lekmat dip nna Jinghpaw amyu ni hpe mung masa lam hta up hkang lam ahkaw ahkang hpyi ai laika hpe Yangon kaw rung jung ai English governor Sir Spencer Harcourt Butler (02.01.1923 - 20.12.1927) hpang de tang shawn lai wa ga sai. Dai hpang Jinghpaw Du Salang ni Yangon de du hkra sa nhtawm governor wa hte 1925 ning January shata 5 ya shani rung shang hkrum nna ahkaw ahkang hpyi lai wa sai. Dai hpang, 1935 ning hta gaw Hpaji Du Maran Robin woi ningbaw let, Jinghpaw Du Salang 23 gaw, Yangon de sa nna, English governor Sir Hugh Landsdowne Stephenson (20.12.1932 - 08.05.1936) hpang de Jinghpaw ni hpe shanglawt jaw na lam hte English hpe ninghkap gasat ai lam mara dat ya na lam ni hpe hpyi shawn lai wa sai. Ndai lam ni hpe yu yang, Jinghpaw ni gaw mung masa lam hta su hprang nga ai lam hpe mu lu mai nga ai.
Jinghpaw Du Salang ni ndai zawn shanglawt ahkaw ahkang hpyi nga yang, 1939 ning September shata praw 1 ya shani kaw nna Nambat Lahkawng Mungkan Majan kaba byin hpang wa sai hte, Europe e Germany ni hte English ni majan gasat hpang sai. December 7, 1941 hta gaw Hawaii zunlawng, Pearl sang hpaw daru e, American hpyen sanghpaw kaba ni hte nbungli ni law law hpe fascist Japan nbungli ni akajawng sha bomb jahkrat gasat ya ai kaw nna, American ni mung mungkan majan hta shang lawm bang wa sai. Sinpraw mungdan hkan e mung Japan ni majan gasat dang bang wa sai hte Myanmar mungdan de mung December 11, 1941 hta shang bang wa sai hte March 7, 1942 hta gaw Myen Mung na English hpyen dap ni mung, India de htingnut mat wa sai. 1942 hta Jinghpaw mungdaw e “Kachin Rangers” ngu ai hpyen hpung hpe American 101 ni hpaw tawn sai. 1943 hta Jinghpaw mungdaw e English ni a special hpyen hpung hku nna “Kachin Levies” ngu ai hpe hpaw hpang sai. Bum ga de na sinat lang ram ai la ni yawng shang gasat lawm ai Japan majan re. 1945 ning March shata praw de gaw, Kachin Rangers ni Jinghpaw mungdaw, Miwa Yu Nan mungdaw, Sam mungdaw Kyeng Tung du hkra gasat awng dang kau da sai. Dai majaw 1945 March shata 24-26 ya ni hta, Man Maw ginwang Sinlum Bum Du rung dung ai kaw majan dang ai padang manau kaba galaw lai wa sai. English hpyen du kaba ni, American hpyen du kaba ni law law du sa shang lawm lai wa sai. Japan hpyen dap hta mying kaba dik ai hte ram dik ai hpyen hpung ni hpe gasat kau ya ai majaw, English hte American ni grai kabu let, mau pyi mau ma ai lam hpe myit hte chyaw mu ai kaji kawoi ni prat hte prat tsun dan hkai dan nga ma ai.
Mungkan majan ngut ai hpang, 1946 ning January shata hta Myitkyina mare kaw, majan dang ai awng padang manau kaba galaw sai. Dai padang manau poi de, English governor wa Col. Sir Reginald Hugh Dorman-Smith (06.05.1941-31.08.1946) hte hpyen du kaba ni, American hpyen du kaba ni sa du lawm ma ai. Jinghpaw Du Salang ni gaw majan hta Allied Forced maga lawm let, Japan ni hpe gasat ai amyu ni hpe, majan dang ai shani shanglawt jaw na, ngu ai Atlantic Charter myit hkrum ga shaka hte maren, Jinghpaw ni hpe shanglawt jaw ya na lam hpyi shawn ai laika, governor wa a lata de tang madun sai lam chye lu ai.
1946 ning August shata praw 15 ya shani gaw Myitkyina mare Manhkring laika sharin jawng wang e, English du Mr. Stevenson gaw Jinghpaw Du Salang ni hte Jinghpaw masha ni hpe kaga hpu nau ni hte shanglawt arau nla na hku tsun lai wa sai rai tim dai aten hta Jinghpaw ningbaw ni gaw English duwa a ga hpe nkam ai majaw nhkap la lai wa sai lam chye lu ai.
Dai aten hta English governor wa a mungbawng hpung hta makawp maga dap hkring mang wunji rai nga ai General Aung San gaw, 1946 ning November 28 ya shani, Myitkyina de du lung wa nna, Jinghpaw mung Du Salang ni law law hte hkrum shaga lai wa sai. Bogyoke Aung San gaw, Myen mung ting shanglawt lu na matu, Myen, Sam, Jinghpaw, Hkang, Kayin, Kaya, Mon, Rahkaing yawng myit mang hkrum let jawm hpyi yang she lawan lu na lam tsun ai hpe Jinghpaw Du Salang ni mung myit hkawn lai wa sai. 1946 November 29 ya shana de, 2nd Kachin Rifles Dap kata e Jinghpaw Du Salang 30 daram hte Bogyoke Aung San zuphpawng galaw ai hta Bogyoke Aung San tsun ai gaw majan kaba ngut ai hpang English ni gaw Myen ni hte Bum ga masha ni hpe ginhka nna galaw hkyen nga ai lam tsun nhtawm, ahtang asa rai nga na lam tsun shaleng dan ai nga ma ai. 1946 ning November 30 ya jahpawt 9am hta Bogyoke Aung San hte English hpyen du kaba ni hpe Jinghpaw ni gaw Manhkring mare e Jinghpaw htung hte maren manap shat hte hpap hkalum jaw nna, Jinghpaw nhpye hte n gang nhtu kuhpa jahpye ya nna, shagrau sha a hkalum ga tsun ma ai. Sarama Gawlu Lu, Sarama Nang Seng, Nhkum Bawk, Hkawn Raw, Ja Bawk, Nem Ra ni hte sumla gayat la ai hte Du Salang ni hte mung sumla dem hkra rai hku hkau lam galaw lai wa sai. Jinghpaw Du Salang ni gaw “Jinghpaw ni hpe English Myo kata de nnga shangun ai, shanglawt lu jang mai nga na i?” ngu san jang Bogyoke Aung San gaw “shara shagu mai nga ai” nga nna Myitkyina Myoma lawk e Jinghpaw ni hpe nta htingra jaw dat ai majaw Jinghpaw Du Salang ni grau kam mat wa masai nga ma ai.
Bogyoke Aung San hte myit hkrum da sai hte maren, Jinghpaw Du Salang ni gaw mungdan shanglawt rau la na lam hte shanglawt lu ai hpang na lam ni hpe bawng ban daw dan ai Panglong zuphpawng hta shang lawm bawngban myithkrum daw dan lai wa sai. Panglong myithkrum ga shaka laika hpe 1947 ning February shata praw 12 ya shani, Bogyoke Aung San hte du sa ai Du Salang ni yawng myithkrum shagrin da lu sai. Jinghpaw Du Salang ni bawng jahkrup da lai wa sai lam ni gaw, mungdaw shanglawt hpe kaga hpu nau ni hte arau la na lam hte Jinghpaw mungdaw kaw Myitkyina Ginwang hte Man Maw Ginwang ni lawm na hku bawng jahkrup da lai wa sai re.
Panglong Zuphpawng hta shanglawm lai wa sai Jinghpaw Du Salang ni marai 12 re.
Myitkyina Ginwang Kasa 8 hte Man Maw Ginwang Kasa 4 re.
I. Myitkyina Ginwang Kasa Marai 8
1. Sama Duwa Sinwa Nawng (Ningbaw)
2. Wabaw Zau Rip– Amu Madu, Myitkyina
3. Salang Dingra Tang– Putau
4. Duwa Htingnan Gum Ja– Sumpra Bum
5. Duwa Karing Naw– Sumpra Bum
6. Chyinghtawng Duwa Zau Naw– Sadon
7. Duwa Nding Tawng U– Hu Kawng
8. Sara Chang Zung– Lau Haung
II. Man Maw Ginwang Kasa Marai 4
1. Duwa Zau Lawn
2. Lawdan Duwa Zau La
3. Sara Maran La
4. Salang Labang Grawng
Panglong myithkrum ga shaka laika hta ta masat lekmat htu nna shagrin da lawm lai wa sai myitsu ni gaw lawu na hte maren re ai.
1. Bogyoke Aung San, Myen mung asuya a malai
2. Sao Hkun Pan Saing, Tawng Peng Sawbwa
3. Sao Shwe Thike, Nyaung Shwe Sawbwa
4. Sao Hone Hpa, Sinli Sawbwa
5. Sao Nun, Laika Sawbwa
6. Sao Sam Htun, Mung Pawn Sawbwa
7. Sao Htun Aye, Nam Hkam
8. Duwa Hkun Hpung, Sinli Dat Kasa
9. U Tin Aye, Taunggyi Dat Kasa
10. U Kya Bu, Si Paw Dat Kasa
11. Sao Yit Hpa, Sipaw Dat Kasa
12. U Hkun Hti, Panglong Dat Kasa
13. U Tun Myint, Mawlamyai Dat Kasa
14. U Hkun Saw, Pindaya Dat Kasa
15. U Hpyu, Sinli Sawbwa a malai
16. Sama Duwa Sinwa Nawng, Jinghpaw Kasa
17. Duwa Zau Rip, Jinghpaw Kasa
18. Duwa Dingra Tang , Jinghpaw Dat Kasa
19. Duwa Zau Lawn, Jinghpaw Kasa
20. Lawdan Duwa Zau La, Jinghpaw Dat Kasa
21. Labang Grawng, Jinghpaw Dat Kasa
22. U Hlur Hmung, Hkang Dat Kasa
23. U Thang Za Khup, Hkang Dat Kasa
24. U Kio Mang, Hkang Dat Kasa
Panglong Zuphpawng ngut ai hpang, Mungbawng Rapdaw Zuphpawng hpe 1947 ning June shata praw 10 ya shani kaw nna, Rangoon mare e hpawng hpang wa sai. Jinghpaw Du salang marai sanit mung shang lawm bawngban sai. Jinghpaw mung dat kasa ni gaw lawu de na hte maren rai nga ai.
1. Sama Duwa Sinwa Nawng, Myitkyina
2. Duwa Zau Rip, Myitkyina
3. Salang Kumreng Gam, Myitkyina
4. Salang Marip Awng Ba, Myitkyina
5. Duwa Zau Lawn, Man Maw
6. Salang Ugyi Hting Nan, Manmaw
7. Salang Labang Grang, Man maw
Mungdaw ni gumhpawn nna shanglawt garai nlu yang, 1947 ning July shata 19 ya jahpawt hkying 10:30am daram hta Bogyoke Aung San hte shi hkring mang wunji manang marai 6 hpe, Galon U Saw a masha ni sa gap sat kau sai.
Bogyoke Aung San nnga mat ai hpang, 1948 ning January shata praw 4 ya jahpawt hkying 4 aten hta gaw English asuya kaw nna Burma mungdaw ninghtan mungdan „Union of Burma‟
hpe awm dawm shanglawt jaw sai.
Jinghpaw Du Salang ni a shakut shaja ai lam ni a majaw, 1948 ning January shata praw 10 ya shani hta gaw “Jinghpaw Mungdaw‟ ngu ai anhte a Mungdaw hpe tara shang masat masa dai daw dat lu sai. Jinghpaw Mungdaw Asuya a shawng ningnan na ningbaw ni gaw:
1. Jinghpaw Mungdaw Ningbaw– Sama Duwa Sinwa Nawng
2. Jinghpaw Mung Kongsi Ningbaw– Duwa Zau Rip
3. Jinghpaw Mung Sutgan Dap Hkring Mang– Duwa Zau Lawn
4. Jinghpaw Mung Hpaji Dap Hkring Mang– U Ba U
5. Jinghpaw Mung Hkailu Hkaisha hte Namkawn Dap Hkring Mang– Thakhin Pyaut
1948 ning January shata praw 10 ya shani kaw nna dai ni du hkra ndai zawn rai Jinghpaw Mungdaw hpe makawp maga ai myu tsaw mung tsaw Jinghpaw Wunpawng amyu masha ni yawng hte wuhpung wuhpawng ni yawng hpe mung anhte yawng gaw chyeju dum mai nga ai law. Tinang a atsam dat, salu salat hte du daw sai hkaw hkam nna ladat amyu myu shaw let Jinghpaw Mungdaw hpe makawp maga lai wa sai kaji kawa ni, labau laika buk hkan e mying nlawm tim lam amyu myu hku makawp maga lai wa sai kanu kawa, hpu nau ni yawng hpe hkungga jaw let, dai ni anhte nang ngai kadai mung Jinghpaw Mungdaw hpe matut nna makawp maga nga ga law.
Acknowledgement
Duwa Mahka Kam Htoi,“Jinghpaw Mungdaw Ngu Masat Daidaw Shamying Lu La Wa Ai Lam,” January 10, 2009, Myanmar Institute of Theology Jinghpaw jawngma ni saw shaga ai hkaw tsun hpawng hta hkaw tsun ai lam hpe mahta nna ndai labau kadun hpe ka da ai re. Labau ngu ai gaw hkum tsup ai nnga ai majaw, ra rawng ai lam hta hkawp myitsu wa a jahkum shatsup hpaji jaw ya ai lam hpe kabu gara chyeju dum let hkap tau hkalum la na nngai. Matut nna, ndai ka ngau gaw Jinghpaw mungdaw ngu tara shang masat dai daw la lu ai labau kadun sha re majaw, 1948 ning January shata praw 10 ya du hkra na labau kadun sha rai nga ai. 1948 ning kaw nna dai ni du hkra Jinghpaw mungdaw hpe lam amyu myu hku makawp maga nga ai ningbaw ningla ni, wuhpung wuhpawng ni yawng hpe mung ndai ka ngau hte arau shagrau sha-a dat nngai law. Dai ni anhte yawng shang lawm nga ai shamu shamawt lam yawng gaw anhte ka nga ai labau ni nan rai nga ai law.--Source:www.scribd.com
Subscribe to:
Posts (Atom)
