Mat mat hkyen ai amyusha ni bai rai wa nga saga ai kun?

Layang U Ra

Mungkan ntsa nga pra nga ai hte nga pra lai wa yu sai amyu bawsang ni law law rai nga ai hta na, n-kau mi hpe dai ni na aten du hkra naw jawm mu lu nga ga ai rai tim, n-kau mi a mying ni hpe chyawm gaw labau laika buk ni hkan e sha mu lu nga saga ai. Mungkan ting hpe ka-up kau lu hkra re ai htunghking hte laili laika ni hpe madu da lai wa lu ai amyusha ni n-kau mi pyi gaw, dai ni na mungkan a matu gaw, labau daw chyen mi sha rai nga sai hpe mu chye lu ai rai yang, kaga amyu ru sai kaji kajaw ni a lam hpe gaw tsun pyi n-ra sana re hpe kam ai. Lam mi hku tsun ga nga yang, mungkan ga ntsa hta nga lai wa yu sai amyusha ni rai nna, dai ni na aten hta mat mat sai jahpan hta lawm nga sai amyusha ni a mying jahpan hta, anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni hkan chye dat lu ai amyusha ni a mying ni mung lawm na ga ai rai tim, anhte pyi n-na n-chye kau dat yu ai sha mungkan ga ntsa kaw nna bai mat mat sai amyusha ni mung law law rai nga ai.

Anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni mung, ‘mungkan ga ntsa kaw na kanoi mat mat sai amyusha ni tai lai wa yu saga ai’ ngu ai labau hpe anhte yawng chye da ai lam rai nga ai. Dai madang kaw nna tawt lai wa lu sai amyusha ni re, ngu nna mung anhte hkum anhte arawng la nga dingyang naw rai nga ga ai. Rai tim, dai ni na aten hta anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni bai hkrum hkra nga sai masa lam ni hpe bai dinglik yu ga nga yang, grai myit tsang ra na madang hta bai du nga sai lam hpe mu lu ai. Mungkan ntsa kaw na bai mat mat hkyen wa nga sai amyusha ni a jahpan hta anhte amyusha ni mung kalang bai n-htang lawm wa ra na zawn zawn, re ai madang hta bai du nga saga ai.

Dai ni na mungkan hta kaga amyu bawsang ni law law pyi gaw mungkan gawai nna n-gaw htawt hkawm ai amyusha ni rai nga ma yang gaw, anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni mung aten du nna ahkaw ahkang lu ai lam a majaw, tinang a dai daw buga hpe kau da nna sutgan hte hpaji tam na matu maigan mungdan ni de pru hkawm sa wa nga ai lam gaw, manghkang nnga nga ai. Rai tim, dai ni na anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni a masa hte kaga mungdan, kaga ginra, hkan na amyu bawsang ni a masa ni hta shai hkat nga ai lam langai mi gaw, 'anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni gaw tinang a mungdaw mungdan ngu nna tara shang madi madun lu na matu lamu ga hpe n-lu da shi ai sha, mungkan shara shagu de chyam bra hkawm nga ai amyusha ni re' ngu ai lam rai nga ai.

Mungkan a labau hpe gawn yu ga nga yang, moi Israel amyusha ni mungkan chyam hkra nga ayai hkawm ai aten hta shanhte Israel amyusha ni re ai lam hpe, Israel mungdan a labau hpe yu nna mungkan masha ni yawng chye na lai wa ai lam rai nga ai. Dai hte maren, Numbat Lahkawng Mungkan Majan (World War II) a hpang e Miwa amyusha ni, Vietnam amyusha ni hte Cambodia amyusha ni 'Refugee' tai nna mungkan bai shinggrup hkawm wa ai aten hta mung, shanhte ngam kau da ai mungdan a mying hte lamu ga ni a majaw, shanhte kadai ni rai nga ai lam hpe mungkan na ni chye lu ai lam rai nga ai. Rai tim, dai ni na anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni a masa gaw, dai zawn n-rai nga ai lam hpe mu ai.

Anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni gaw dai ni na aten du hkra rai tim, ‘anhte madu da ai (shing n-rai madu da lai wa yu sai) lamu ga re’ ngu nna tara shang madi madun dan lu na matu ga lachyawk mi hpe pyi n madu da lu shi ai amyusha ni naw rai nga ga ai. Htingbu (Myen) wa gan jaw shanga da ai lamu ga hta sha naw jawm nga nga ai amyusha ni rai nga ga ai. Grau nna gaw, dai htingbu wa gaw anhte amyusha ni hpe tsaw ai, ra ai, wa n rai nga ai lam a majaw, anhte amyusha ni lawan wan n-gaw htawt mat ai rai yang dai lamu ga hpe shanhte lawan bai lu la na re ngu nna myit mada nga ai lam a marang e, anhte amyusha ni hpe lam amyu myu hku nna jahte tam, ginjang yaw, nga ai lam hpe dun chye ra nga ga ai. Lam mi hku tsun ga nga yang, n-gun atsam naw rawng ai anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni yawng mung lam amyu myu a majaw maigan mungdan ni shara shagu de n-gaw htawt hkawm mat nna bai n-mai wa mat ai madang de du mat ai shani, anhte a jiwoi jiwa ni nga lai wa ai dai lamu ga hpe dai htingbu wa gaw bai zingla kau ya na chyalu sha rai nga ai.

Maigan de du hkawm nga ai amyusha ni law law hta byin nga ai lam langai mi hpe tsun ga nga yang, ban prat langai mi galai mat ai hte rau gaw, tinang a kashu kasha ni mung dai mungdan hte seng ai htunghking hte laili laika ni hpe sha madung tawn nna jai lang mat wa wa re ai lam rai nga ai. Ga shadawn tsun ga nga yang, 'Jinghpaw amyusha gaw re ai rai tim, I don't speak the language' ngu ai madang de du mat chye nga ai. Ndai lam ni hpe tawt lai lu na matu gaw, maigan ga de du mat sai dinghku kanu kawa ni hte kashu kasha ni hkum dingdek hku nna mung, grai yak hkak nga ma ai lam hpe mu lu ai. De a majaw mung, ban prat lahkawng masum na hkra maigan ga kaw nga mat sai amyusha ni law malawng ngu na ni gaw, tinang hte seng ai htunghking hte laili laika ni hpe n-chye hti, n-chye ka, n-chye shachyen shaga mat mat re ai madang de du mat nga ma ai lam hpe, anhte a makau grup-yin ni hta myi hte chyaw chyaw mu lu nga ga ai.

Dai ni na aten hta anhte Jinghpaw Wunpawng buga de lawu ga de na Banau (Myen) amyusha ni shani shanang n-gaw htawt lung wa nga ai lam hpe bai yu yang, anhte a htingbu wa gaw shi hte amyu ru sai bung ai shi a Banau hpu nau ni hte dai lamu ga hpe jahpring kau na matu hkyen nga sai lam gaw dan dan leng leng rai nga sai. Moi nam maling kaba re ai shara hkan e dai ni na aten hta gaw 'real estate' galaw nna Banau amyusha ni mahtang bai wa madu la nna nga nga sai lam ni gaw, anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni a matu tsang hpa kaba nan rai nga saga ai. Lam mi hku tsun ga nga yang, anhte a Jinghpaw buga hta nga nga ai anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni a masha jahpan hta, lawu ga de na n-gaw htawt lung wa ai Banau amyusha ni a jahpan mahtang grau nna law mat ai shani, dai Jinghpaw mungdaw ngu ai shingteng amying hpe du hkra, Banau wa gaw bai n-galai kau na re ngu nna mung n-tsun lu nga ai. Galai kau na re ngu nna mung gaw n-tsun lu nga ai. Rai tim, teng man ai lam langai hpe tsun ga nga yang, 'Democratic Republic' masa hte hkrak rai nna up hkang wa ai shani hta pyi gaw, masha jahpan law ai ni sha madu tai mat wa na lam rai nga ai zawn, masha law malawng ra sharawng ai lam rai yang gaw, amying shingteng ni hpe du hkra bai galai la kau mai ai baw rai nga ai.

Hpu nau ni e, dai ni anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni mungkan chyam wa ai lam hpe yu yang, lam maga mi hku nna gaw kabu myit dik hpa lam rai nga ga ai rai tim, kaga maga mi hku nna bai yu dat yang gaw, myit tsang hpa lam langai mi rai nga ai lam hpe dum chye nga ra saga ai. Hpa majaw nga yang, tinang amyusha ni a matu awngdawm ahkaw ahkang nga ai mungdan hte lamu ga ngu ai hpe sha n-lu madu da shi dingsa gaw, anhte ni maigan ga de kade mi du hkawm nga sai rai tim, kade mi chyam hkawm nga sai rai rim, maigan mungdan ni hkan e kade mi chye chyang kung kyang ai ni rai nga saga ai rai tim, mungkan ntsa hta amyu langai mi hku nna matut grin nga, dandawng nga lu na matu gaw, hpa re pyi n-chye shi ai madang hta sha naw rai nga na ga ai. Tsun lai wa sai lam hte maren, anhte a kashu kasha ni mung maigan ga kaw nga nna maigan ga sha shaga mat, anhte a jiwoi jiwa ni a dai lup dai hpang lamu ga ginra ni hta mung Banau ni hkrai hpring rai mat ai a majaw, lam shagu hta mung shanhte ni mahtang n-gun ja nga mat ai rai yang gaw, anhte a ‘Kachin’ ngu ai amyusha masat masa (national identity) langai mi hpe mungkan ntsa hta matut nna shagrin da lu na matu gaw, grau grau nna yak wa hkak wa na maga de she rai wa na chyalu rai nga ai. Lam mi hku tsun ga nga yang, ga mung n-shaga mat sai zawn, jiwa ni a lamu ga mung mat mat sai rai yang gaw, nang ngai Jinghpaw Wunpawng amyusha jet jet re ai lam hpe gara hku sakse madun lu na lam rai nna, kadai amyusha ni naw kam ya nga na lam rai kun?

Ndai zawn re ai madang de anhte amyusha ni n-du lawm mat hkra koi yen lu na matu gaw, dai ni na Jinghpaw Wunpawng annau ni yawng hta lit nga nga ga ai. Tinang gara shara hkan e mi du hkawm, nga hkawm, mat ra ai rai tim, tinang a laili laika hte htunghking hpe tsaw ra ai myit hte makawp maga nga, kashu kasha ni hpe mung sharin achyin ya nga, let maigan amyusha ni a man e grau grau nna dandawng wa hkra, shadan dan lu ai amyusha ni anhte tai nga ra na ga ai. Dai hte maren, maga mi hku nna mung labau rum nga ai nang ngai Wunpawng annau ni yawng, amyusha hte mungdan lam yan a matu tinang dang di ai shara kaw nna tsap lawm nga na, shang lawm nga na, matu gaw ahkyak dik ai lam rai nga ai. Mungdan lu la na matu shakut shaja nga ai lam hpe ‘mung masa galaw ai’ ngu nna tsun shamying ai lam rai yang, dai ni nang ngai Wunpawng annau ni yawng mung anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni a mung masa lam yan hta, zai ladat kaba shaw let shang lawm shakut shaja nga ra na saga ai.Nang ngai amyusha hte mung masa lam yan hta shakut shaja nga ai lam a majaw 'chyeju kaba sai' ngu nna sa tsun na masha gaw kadai mi nnga na n-hten? Rai tim mung, nang ngai anhte yawng jawm shakut shaja nga ai lam gaw 'anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni mungkan hta matut nna grin nga lu na matu, grai ahkyak ai magam bungli kaba nan rai nga a hka' ngu ai lam hpe adum nga let, gara shara kaw mi du hkawm nga ai rai tim, tinang a amyu hte mungdan a matu tut e a shakut shaja nga ga law. Dai rai yang chyu sha, anhte amyusha kaji kaba yawng jawm myit da ting nga ai Jinghpaw Wunpawng Mungdan ngu ai hpe mung hkam la lu na lam rai nga ai zawn, Jinghpaw Wunpawng amyusha ngu ai shingteng amying hpe mung mungkan ntsa hta matut nna dandawng nga shangun lu na lam rai nga ga ai rai.