Myusha Myit: ngai chye na hkam la ai lam

Layang U Ra

‘Myusha myit’ ngu ai gaw, myit hkam sha lam ni hta maju jung let gyit hkang da ai ‘hkam la ai lam’ (concept) langai mi rai nga ai. “Ngai kadai rai nga ai kun? Ngai gara amyu uhpung uhpawng hta lawm nga ai kun?” ngu ai lam ni hpe chye chyang shangun ai lam gaw ‘myusha myit’ ngu ai hpe su hprang wa shangun ai lam nan rai nga ai. Ga shadawn “ngai Jinghpaw Wunpawng amyusha langai mi rai nga ai re majaw, anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni hte seng ai lam ni yawng gaw ngai hte mung she seng nga a hka?”ngu ai lam hpe dum chye wa shangun ai lam rai nga ai.

Shingdu labau hpe kadun ai hku gawn yu ga nga yang, Jaw prat 19 hte 20 ning laman na ‘European Colonialism’ ni a majaw myusha ni hpe tsaw ra pawn ba mayu ai ‘myusha myit’ ngu ai mung mungkan shara shagu hta su hprang chyam bra wa ai lam hpe mu lu ai. Lam mi hku tsun ga nga yang, dai ‘European Colonialists’ ni a lamu ga ni gashun madu la ai, masha ni hpe mayam shatai ai, roi rip dip sha ai lam ni a majaw, tinang a myusha ni hkrum hkra nga ai tsin yam tsin dam ni kaw na lawt mayu ai, myusha ni hpe tsaw ai, makawp maga mayu ai myit masin ni hpe byin pru wa shangun ai lam rai nga ai.

‘Myusha myit’ ngu ai hpe nem-tsaw byin wa shangun lu na lam ni gaw, anhte a makau grupyin hta e maju jung nga ai lam rai nga ai. Lam mi hku tsun ga nga yang, amyu langai a sut lu nga mai lam, galu kaba lam, hkam kaja lam hte mungkan madang dep wa lam zawn re ai lam ni hpe gaw, shi a makau grupyin e nga ai kaga amyusha ni a madang hte shingdaw yu yang she chye la lu ai baw rai nga ai. Ga shadawn, kaga amyusha ni/maigan masha ni hte kachyi mi mung n kayau, n matut mahkai hkat ai sha anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni hkrai san san rai nna nga nga ga ai rai yang, ‘myusha myit’ ngu ai gaw anhte a matu kaga mi a’hkyak kaba byin tai wa ra na lam n nga ai. Dai re ai majaw “anhte a ‘myusha myit’ ni hpe su hprang wa shangun ai, sharawt shatsaw ya ai, garang shadai ya ya re ai ni gaw anhte a grup-yin e nga ai maigan amyusha ni nan rai nga ai” nga yang shut na n rai nga ai. “Roi rip dip sha ai hkrum magang ‘myusha myit’ ni mung rawt jat galu kaba wa magang re” ngu yang mung ningdang lu na lam n nga na ga ai.

Dai ni na aten hta anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni hta byin nga ai mabyin masa lam ni hpe bai yu ga nga yang, ‘myusha myit’ ngu ai hpe tinang hte htap htuk manu ai hku nna lachyum shaleng jai lang nga ai lam hpe mu lu ai. Ga shadawn tsun ga nga yang,

(1) ‘Myusha ni yawng a matu shakut shaja nga n’ngai law’ nga n’na tsawm la ai gabaw kaba sha hta shakap la la rai n’htawm, dai gabaw a n-pu e gaw tinggyeng akyu hkam sha lam ni hpe shawng myit shajin galaw lajang nga nga re ai Jinghpaw Wunpawng sai daw sai chyen ni mung law law naw rai nga ai lam hpe mu lu ai.

(2) ‘Ngai Jinghpaw Wunpawng amyusha langai mi re ai majaw, gara shani gara aten gara shara hta Jinghpaw Wunpawng shayi shadang sha kadai hpe, gara hku kade daram karum madi shadaw dat ni ai’ ngu n’na tinang galaw lai wa ai lam ni hpe bai n’dau shabra bra rai n’na arawng bai la la rai chye ai Jinghpaw Wunpawng sai daw sai chyen ni mung law law rai nga ai lam hpe mu lu ai.

(3) Myusha ni yawng myit hkrum kahkyin gumdin nga ai a marang e, lam shagu hta n’gun ja wa, rawt wa, ja wa lu na lam ni hpe woi awn shakut shaja sa wa na malai, ‘tinggyeng akyu hkam sha lam’ ngu ai hpe sha ahkyak madung tawn ai a marang e, Jinghpaw Wunpawng amyusha ni shada da a lapran hta ‘sumprat’ bang ya ya rai nga ai, sai garan ya ya rai nga ai, uhpung uhpawng kaji ni shalaw ya ya rai nga ai, ni nan she rai nga ma ai rai tim, shanhte tsun shaga wa wa re ai ga hkaw ni hta bai rai yang gaw, ‘Jinghpaw Wunpawng amyusha ni yawng a matu re’ ngu n’na gabaw shatsawm tsun nga nga re ai myitsu kanu kawa ni mung law law naw rai nga ai lam hpe mu lu ai.

(4) Jinghpaw Wunpawng amyusha ni rawt jat galu kaba wa lu na lam hta, tinang lu malu yawng hpe ap nawng kau nna, yawng a matu teng teng gawng malai tai ya nga ai Jinghpaw Wunpawng sai daw sai chyen ni mung teng teng naw nga nga ai lam gaw, dai ni na anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni a shawng lam a matu n’gun a’tsam kaba nan rai nga ai.

Dai rai yang, dai ni anhte Jinghpaw Wunpawng ramma ni a matu ‘myusha myit’ ngu ai hpe gara hku mahtang chye na ra na lam rai nga ai kun? Tsun lai wa sai ‘myusha ni yawng a matu shakut shaja nga n’ngai’ ngu ai masha hpan (4) hta tinang hkum dingdek gaw gara shara kaw naw rai nga ga ai kun?

Nang ngai Jinghpaw Wunpawng annau ni langai hkrai a matu mahtai gaw n-bung hkat na ga ai rai tim, ngai mu mada ai ‘myusha myit’ ngu ai gaw, Jinghpaw Wunpawng amyusha ni rawt jat galu kaba wa lu na lam a matu, tinang lu malu yawng hpe ap nawng kau let, tinang a matu tinggyeng akyu hkam la lu na lam hpe tsep kawp n myit shalawm ai sha, yawng a matu teng teng gawng malai tai ya lu ai ‘myusha myit’ ngu ai nan rai nga ai. Lam mi hku tsun ga nga yang, Jinghpaw Wunpawng amyusha ni rawt jat galu kaba mungkan lahkam dep wa lu na matu anhte yawng a hkum dingdek a myit masin ni hta rawng nan rawng nga ra ai ‘myusha myit’ ngu ai n’dai nan rai nga ai.