Yawng myit hkrum ai hte Wunpawng Mungdan hpe jawm gawgap ra sai

Layang U Ra

Ahkying aten hte rau shamu shamawt galai shai nga ai mungkan a masa lam ni hpe ninghkap lu ai, koi yen kau lu ai, kadai amyusha ni mung n nga ma ai. Jak hpaji lam, hpungtang hpaji lam, mungkan hpaji lam hte kaga sut lu nga mai hpaji lam ni hta kade mi ningtawn nga ai amyusha ni raitim, shamu shamawt galai shai nga ai mungkan a shingra masa lam ni hpe gram lajang, galai shai, kau ya lu ai lam nnga ai rai yang, anhte Jinghpaw Wunpawng amyusha ni mung, kam tim, n kam tim, galai shai nga ai mungkan a shingra masa lam ni hta lakap n’na hkan nang hkan sa ra nga ai lam rai nga ai.

Mungkan Majan II a majaw, Europe mungdan ni a mayam shatai roi rip dip sha hkrum ai prat kaw n’na chyawm gaw lawt lai wa lu saga ai rai tim, dai ningnan paw pru wa ai mungdan ni a ningbaw ningla ningnan ni nan mung, tinang a mungdan lamu ga kata hta nga pra nga ai mungchying sha ni yawng a ra sharawng ai lam ni, sut lu nga mai lam ni, hpe rap ra ai hku n’na hparan lajang ya lu na matu ningmu ni, mahkrum madup ni, shingran mu da ai lam ni, n nga lai wa ai a majaw, dai ningnan bai byin pru wa ai mungdan ni law law hta nga pra nga ai amyu kaji ni a matu gaw, htingbu wa a roi rip dip sha ai, garan ginhka ai, lam ni hpe hkam sha ra ai prat ningnan de she bai du shang wa ra ai lam rai nga ai.

Lam mi hku tsun ga nga yang, mungchying sha ni yawng a matu rap ra ai ahkaw ahkang nga ai mungdan ningnan langai mi hpe gaw gap hkrang shachyaw sa wa na hpaji hte mahkrum madup ni hpe n chye, n chyang da ai sha ‘tinang shingran mu da ai hku byin wa na re’ ngu n’na hkap la kam sham let, amyu kaji ni a akyu ara hte ahkaw ahkang ni hpe n myit shalawm ai sha, ‘anhte amyu kaba ni a ahkaw ahkang hte nga mu nga mai lam ni a matu’ ngu ai gabaw hte, tinang zawn nawn ai policy ni hku n’na woi ningbaw lai wa ai ningbaw ningla dingsa ni a majaw, Mungkan Majan II a hpang e ningnan paw pru wa ai mungdan ni a labau ni hta, simsa ngwi pyaw lam ni a malai, du daw sai hkaw lai wa ai lam ni she, ka-up chyam bra lai wa sai lam rai nga ai.

N’dai zawn, myit gyip ai mungdan ningbaw ningla ni a majaw hkru chyi hpang wa ai ‘wan’ ngu ai amyusha rawtmalan lam ni hpe, kahtap kawut shagrung ya ai hte nawng, aten ladaw du ai shaloi, bai kahtap kawut shazim kau ya ai lam ni gaw, aten ladaw hte rau galai shai shamu shamawt nga ai mungkan a shingra masa lam ni nan rai nga ai. Lam mi hku tsun ga nga yang, Mungkan Majan II a hpang e byin pru wa ai mungdan ni hta byin lai wa ai, laknak hpai rawtmalan ai lam ni yawng hkra ngu na daram gaw, American mungdan woi awn ningshawng ai Capitalist mungdan ni hte Soviet Union mungdan woi awn ningshawng ai Communist mungdan ni a lapran hta shaning (40) ning jan gasat hkat lai wa ai Katsi Majan (Cold War) aten hta nan byin lai wa ai lam ni rai nga ai zawn, dai laknak hpai rawtmalan hpung ni a mung masa shamu shamawt ai madang nem dat, tsaw dat, rai wa ai lam ni mung, dai American mungdan hte Soviet Union mungdan ni woi awn ai mungdan ni a shamu shamawt ai lam ni hta madung nga ai lam nan rai nga sai.

Communism hpe hkap la ai mungdan ni hpe masha n’gun, laknak n’gun, hte kaga ra mara lam ni hpe karum madi shadaw la na matu communist mungdan ni yawng a kaji kawa ni rai nga ai Soviet Union mungdan hte China (Miwa Gumsan Mungdan) mungdan ni galoi mung jin jin rai nga lai wa ai zawn, Communism hpe n ra sharawng ai, ninghkap mayu ai, gasat shamyit kau mayu ai, mungdan ni a matu ra mara lam ni hpe karum madi shadaw ya na matu mung, American mungdan woi ningshawng ai capitalist mungdan ni kaw n’na jin jin rai nga lai wa ai lam gaw mungkan a labau hta nan nga lai wa sai lam rai nga ai. Mungkan shara shagu hta, amyusha lawt lam a matu rawtmalan shamu shamawt nga ai amyusha rawtmalan hpung ni a shamu shamawt ai lam ni mung, n’dai shaning 40 ning lapran hta, grai masan sa lai wa sai zawn, amyusha ni a matu ahkaw ahkang ngu ai hpe hpyi la lai wa lu ai amyusha ni, mungdan ni, mung nga lai wa sai lam rai nga ai.

Raitim, 1979 ning January shata praw 1 ya shani kaw n’na, American mungdan hte Miwa mungdan ni a lapran hta, tara shang bai hku hkau matut mahkai kanawn mazum hkat hpang wa lu ai a marang e, kaga communist mungdan ni a n’gun atsam ni mung lani hte lani yawm wa, hkrat sum wa, ai lam gaw 1989 ning hta Sinpraw Germany hte Sinna Germany hpe garan ginhka n’na kum tawn da ai Berlin Bunghku (Berlin Wall) hpe jahten sharun kau lu ai hte nawng, mungkan ting hte seng ai communist mungdan ni a kaji kawa rai nga ai Soviet Union mungdan mung 1991 ning hta tara shang hten run mat ai hte dai Katsi Majan (Cold War) prat ngu ai mung hpungdim ra mat ai lam nan rai nga ai. Dai mabyin masa lam ni a marang e matut hkam sha lai wa ra ai lam ni gaw, amyusha ni a lawt lam a matu laknak hpai rawtmalan nga ai amyusha rawtmalan hpung ni a tatut magam bungli lam ni hta n’gun a’tsam yawm wa ai, n’gun lagaw kya wa ai, karum madi shadaw ai lam law law n’hkam la lu wa ai lam ni a majaw, ayak ahkak rai n’na, tinang a atsam hte tinang matut n’na shamu shamawt atsam dat sa wa ra ai lam ni nan rai nga ai.

Kadai kaning mi nga yang nga, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung, KIO, ningbaw ningla ni hku n’na Myen Atsuya hte gaphkat jahkring (ceasefire) galaw lai wa ai lam a marang e, ahkaw ahkang hkrat sum wa ai lam ni mung law law byin pru wa nga ai raitim, kaja ai maga hku n’na akyu hkam sha lu ai, ahkaw ahkang hkam la lu ai, lam ni mung nang ngai Wunpawng annau ni yawng hta rai nga saga ai ngu yang, ningdang lu na lam n nga na ga ai. Ga shadaw tsun ga nga yang, moi lai wa sai 10 ning daram hta mungkan madang dep ai Wunpawng hpaji Du ni hti dang sha naw rai nga ga ai raitim, dai ni na ten hta mungkan madang dep ai hpaji janmau ni law law hpe gup la da ngut sai ni, naw sharin hkam la nga ai ni, sharin hkaja na matu hkyen lajang nga ai ni law law rai nga saga ai. Dai hte maren, mungkan mungdan shara shagu de du hkawm chyam bra hkawm nga ai ni, magam bungli ni hpe shakut shaja let amyusha lam yan ni hpe mung n’gun dat let, ap-nawng daw-jau nga ai Wunpawng amyusha ni mung law law rai nga sai lam ni gaw, ningdang n mai ai lam ni nan rai nga ai.

Ceasefire rai n la shi ai prat na Wunpawng sha ni a hkawm sa shamu shamawt lu ai atsam hte, ceasefire la ngut ai hpang na Wunpawng sha ni a hkawm sa shamu shamawt lu ai ahkaw ahkang lam lahkawng hpe shingdaw dat yu ga nga yang, dai ni na ten hta, Wunpawng amyusha ni gabaw amyu myu hte maigan mungdan shara shagu de du hkawm chyam bra hkawm nga lu sai lam gaw, ceasefire ngu ai a asi nan rai nga sai lam rai nga ai. Amyusha ni a lawt lam a matu asak hpe pyi ap nawng kau ai kaw du hkra shakut shaja lai wa ai (amyusha ni hpe makawp maga lai wa ai lam ni a majaw jan shang jau lai wa ra ai) myutsaw share shagan ni a majaw, dai ni na ten na amyusha ni a masa gaw, ninggam langai mi hta du nga sai ngu yang, n shut na ga ai. Raitim, Wunpawng mungdan gaw gap na ngu ai pandung du ai kaw du hkra ngu ai hta dai ninggam hpe matut n’na lahkam sa wa na matu gaw, dai ni na nang ngai maigan du nga sai Wunpawng annau ni yawng a lit nan rai nga saga ai.

Mungkan ningtsa hta Israel mungdan ngu n’na, 1948 ning May 14 ya shani, tara shang dan dawng byin pru wa ai lam a ningpawt hpe gawn yu ga nga yang, ‘shanglawt lu ai Israel mungdan’ ngu ai hpe gaw gap sa wa mayu ai (maigan shara shagu hta chyam bra ayai hkawm nga ai) Israel myutsaw mungtsaw shayi/shadang ni hku n’na 1897 ning August shata hta, Basel mare (Switzerland) kaw n’na shakut shaja hpang wa ai lam rai nga ai. Dai ni, Wunpawng Hkanan ngu n’na shagrau tsun tsun rai nga ga ai, anhte a Wunpawng Mungdan hpe gaw de sa wa lu na matu hte nawng, mungkan ningtsa hta Kachin ngu ai identity langai mi dan dawng paw pru wa lu ai kaw du hkra shakut shaja sa wa na matu ‘amyusha lit’ ngu ai gaw, dai ni maigan de du nga sai Wunpawng annau ni a kahpa ningtsa hta e nan rai nga sai lam hpe, dum hprang ra nga saga ai.

Masa lam ni amyu myu a majaw, grai yak hkak ai lam ni a lapran hta amyusha lawt lam a matu, amyusha ni a rawt jat galu kaba lam ni a matu, mai byin ai maga hku n’na ‘amyusha ni a matu ahkaw ahkang kachyi mi sha pyi lu yang lu’ ngu ai masing hte, mungdan kata kaw nga let shakut shaja nga ai amyusha ningbaw ningla ni, sai-daw sai-chyen kaji kaba ni, a galaw sa wa nga ai masing lam ni hpe mara tam let ninghkap nga na malai, maigan mungdan shara shagu hta du hkawm nga sai myutsaw mungtsaw Wunpawng an-nau ni hte mungdan kata kaw mai byin ai hku n’na shamu shamawt nga ai myutsaw mungtsaw Wunpawng an-nau ni galoi mung myit mang a hkrum sha, lata gin dun let, amyusha lamyan hta ra ang ai ni hpe n’gun dat let shakut shaja sa wa nga ai rai yang, dai Wunpawng Hkanan ngu ai Wunpawng Mungdan hpe, mungkan ningtsa hta, gaw gap shadan shadawng sa wa lu na lam nan rai nga ga ai.